Taş Fırın Yapımı

Kara fırın, taş fırın veya odun fırını ekmek, pide, pizza ve benzer ürünlerin pişirildiği geleneksel fırının adıdır. Genellikle ekmek fırını olarak kullanılan bu fırınların özelliği, yakacak için ayrı bir ısıtma haznesine sahip bulunmamaları, fırında yakılan odunun, pişmekte olan ürünlerle aynı iç mekânı paylaşmasıyla birlikte odun ateşinde daha kaliteli ve lezzetli bir pişirmenin yapılmasıdır. İşte bu geleneksel değerimizin nasıl yapıldığını facebooktan tanışıklık kazandığım Mehmet Yazgünoğlu Bey'in 05/01/2014 tarihinde evinin bahçesinde yaptığı ve yapım aşamalarını tek tek fotoğrafladığı albüm eşliğinde sizinle paylaşmak istiyorum.

Aşamaları dikkatle takip ettiğinizde sadece malzeme parası ödeyerek emeğinizle güzel bir fırın sahibi olacaksınız. İyi bir hobi olarak bile denemeye değer diye düşünüyorum. Çok rahat bir fırın ustasına bunu bir bedel karşılığında çok daha verimli ve güzel bir şekilde yaptırmak da sizin elinizde. Biz burada kendi eliyle bir şeyler üretmeye meraklı kişilere rehber olmak amacıyla bu yazıyı hazırladık. Umarım faydalı olur. (Bu fırının yapımında ve hazırlanmasında emeği geçen bu yazının oluşması için bize sözlü ve yazılı katkıda bulunan ve fırının yapım aşamalarını içeren fotoğrafları bizimle paylaşan M.Yazgünoğlu ve ekibindeki herkese tekrar teşekkür ederiz.) Evet bu girişten sonra adımları tek tek ayrıntılı olarak anlatmaya geçelim.

Dıştan dışa 160 x 180 ölçülerinde dört sıra briket örerek bir nevi havuz yapınız. (Burada seçilen ölçü en uygun pişirme kapasiteli küçük ev fırınları için ideal ölçüdür.) İstediğiniz büyüklüğü ve ölçüleri belirleyebilirsiniz lakin buna göre kullanılan malzeme ve yapım işindeki zorluklar da artacaktır. Bu verdiğimiz ölçüdeki fırın normal bir aileye yeterlidir. Buradaki kısmı briketle örmek zorunda değilsiniz. Taş bulabilirseniz daha sağlam bir iş yaparsınız.

Yükseklik, fırın da rahat çalışabileceğiniz ölçüde olmalıdır. Ben 90 cm olarak dört sıra briket yüksekliğine göre anlatımı yapacağım. En azından belinizi geçecek bir yüksekliğiniz olursa eğilmek ya da uzanmak zorunda kalmazsınız.  Havuzun içini kaya parçaları ve çakıl taşları ile doldurun. Mutlaka bu alan çakıl ve taşlarla doldurulmalıdır. Aksi halde odun koymak için filan boşluk koyarsanız taban ısıtmasında sorun oluşabilir. Üzerine hazırlanmış karışım beton dökülüp terazi ile düzlenmiş güzel bir zemin hazırlayın.

Yeterli miktarda su, ince kum, çimento ve şamot ile bir harç hazırlayın. Harç hazırlarken bir anda çok fazla yapmak yerine az az hazırlamak daha mantıklı. Özellikle kil karışımını hazırlarken cıvık olması yapışkanlık için önemli. Şamot harcı olarak da satılmaktadır. Tek başına çimento harcı kullanmanız, ateşle direkt olarak temas eden yüzeyler için dayanıklılık açısından iyi olmayacaktır. En azından biz böyle tercih ettik. Bu fırın işinde bir yardımcı ile beraber çalışmanız daha iyi olur. (Harç işi: Bircan Erkek)

Cam kırma işi ısı yalıtımı sağlanması için önemli. Cam kum türevi olduğundan iyi ısıtıldığında enerji kaybını önler. Camları kırarken fotoğraftaki gibi yapmamaya çalışın. Bütün şişeleri sert bir çuvala doldurup dışarıdan çekiç ya da silindirle ezerek kırabilirsiniz. Cam kırma işi, fırın yapımının en tehlikeli işidir. Gözlük kullanarak kırım işini yapabilirsiniz. (Cam kırma işi: Zaim Düzkesen)

İçerisini kaya, taş ve beton ile doldurduğunuz havuzun üzerine 10 cm yüksekliğinde cam kırığı ile koyun. Biz havuzumuzun içerisinde 800 civarında atık cam şişe kırdık. Her türlü şişe ve cam kırıkları bu iş için uyar.

Cam kırıklarının üzerini kaya tuzu ile kapatınız. Biz fırınımızda 40 Kg kaya tuzu kullandık. Taş Fırının olmazsa olmazı kaya tuzu kaplamasıdır. Isı kaybını önlemek için oldukça önemli bir aşamadır. Tuz döküldükten sonra üzerini ateş tuğlaları ile örmek için zemini iyice sıkıştırıp düz olarak hazırlayın.

Havuz içinde kullanılan kaya tuzu, çakıl ve beton, ısıyı üzerinde toplayarak fırını da soğumayı geciktirecektir. Cam kırıkları izolasyonu sağlayarak ısının kaçmasını engelleyecek, tuz ise tek bir noktada yanan ateşin ısısını, fırının her noktasına eşit dağılmasını sağlayacaktır. Sırada fırının zemininin kaplanması var. Öncelikle fırın toprağı veya kumunu (25 kg paketlerde şamot harcı olarak satılmaktadır) suya karıştırarak cıvık hamur haline getirmemiz gerekmektedir. Tuz zeminin üzerine hazırladığımız çamuru kullanarak ateş tuğlalarını düzgün bir şekilde döşememiz ve aralarını yine çamur yardımıyla boşluk kalmayacak şekilde doldurmalıyız. Burada beton kullanılırsa ateşe dayanmada sorun oluşur. Ateş tuğlaları piyasada değişik ebat ve kalınlıkta bulunur. Size uygun olanı seçin. Buradakiler 12.5×25×6cm ebatlıdır. Bunların delikli olmayıp düz olanları ısı kaybını daha çok önleyebilir. Artık fırın zeminindeki çamurun kuruması ve sertleşmesi için, zamanımız uygunsa en az bir gün çalışmaya ara verebiliriz.

Kil toprak ile hazırlanan harç yardımıyla "Taban Ateş Tuğlası" fırının alt yüzeyine itina ile döşenir. Ateş tuğlasının altında beton harç kullanabilirsiniz. Tuğla arasında kalan boşluklara mutlaka kil kullanmak gerekir. Beton harç, ateş tuğlası arasında durmaz. Ateşle etkileşime girdiğinde belli süre sonunda beton ufalanarak dökülür. Ayrıca ne kadar katkılı beton kullanılsa bile pişirme aşamasında ekmek ve diğer hamurlu malzemeyi fırına attığınızda altına yapışır.

"Ateş Tuğlası" veya daha farklı ısı yaltımlı tuğla malzemesi fırının alt yüzeyine itina ile döşenir. Döşeme işleminde hiçbir boşluk kalmamasına dikkat edilir. Zeminin düz olması da önemlidir. Burada sonradan öğrendiğim bir bilgiyi de paylaşayım. Taban kaplamasında profesyonel bir çözüm olarak sille taşı denen bir malzeme de kullanılabilir. Sille taşı; ısıya çok dayanıklı olması sebebi ile özel fırınlarda daha çok kullanılmaktadır. Bu taşla yapılan bir fırının, diğer taşlar ile yapılan fırınlar ile başlıca fark, ısınma ve soğumada sille taşının 3 kat iyi olmasıdır. 1400-2000 dereceye kadar dayandığı söylenmektedir. Ayrıca bu taşla yapılan taş fırın tabanının uzun ömürlü olması da sağlanmaktadır. (Altta sille taşı fotoğrafını koydum.)

Kubbe şeklinde örülecek olan fırının taban kısmına 100 cm çapında strafor keserek kalıp yapınız. Karton kullanılarak da kalıp çıkarılabilir. Bu kalıbın etrafı nizami bir şekilde tuğlalarla kaplanacaktır. Tuğlalar dizilirken malzeme az ise dikine yeterli sayıda ise yatay olarak dizilebilir. Yatay dizim işinde istediğiniz yüksekliğe ulaşmak için daha çok uğraşmanız gerekecektir.

Sağ, sol ve arkadan 20 cm boşluk bırakarak straforu zemine düzgünce yerleştiriniz. Strafor çevresine, yan yüzleri içe ve dışa bakacak şekilde dikey olarak ateş tuğlası ile örünüz. Tuğla dizme işini mutlaka düzgün yapın. İleride eskiyen çatlayan tuğla olursa değiştirmek zorunda kalabilirsiniz.

Fırın ağzının geleceği ön kısım 50 cm kadar boş kalacak. Tünel şeklinde örülecek. Fırın kubbesi ise, dikey tuğlaların üzerine yatay olarak hafif açı verilerek örülecek. Her seferinde açı arttırılarak kubbe tamamlanacak. Tuğla araları güzelce kil harcıyla örülecek. Tuğlalar plastik çekiçle iyice sıkıştırılıp yapışması sağlanacak.

Fırın kapısı yerine yerleştirilecek. Kapının düzgün oturmasına ve kenarlardan boşluk kalmamasına dikkat ediniz. Fırın kapısı 50cm genişlik ve 40cm yüksekliğindedir. Fırın kapısını kubbeyi örmeden önce yerleştiriniz. Demir kapının ölçüsünü örme işine göre kendinize göre alıp ona göre yaptırınız.

İsteğe bağlı olarak fırın içerisine askı aparatı konulabilir. Koymak isteyenlerin kullanması gereken materyali krom seçmesi tavsiye olunur. (Bu bazı askı ile pişirme işlemlerinde kullanmak için gereklidir. Böyle bir usulle pişirme yapmayacaksanız bu aşamaya gerek yok kullanmayınız.)

Kubbe kısmının üst tamamlanabilmesi için fırın içi (acemi işi) kum ile doldurulur. Burası tam hassaslık için oldukça basit ama zahmetli bir yöntem. Kum doldurup boşaltma işi kolay iş değil. Kalıp çıkarmak için özel yapımlardan da yararlanılır. Mukavva karton, strafor veya tahta yoluyla da kalıp çıkarılıp kubbe yapılabilir. Veya iyi el yatkınlığı ve ustalık varsa bunların hiçbirine gerek yok. Kolaylık olmasında acemiler için kubbe iç eğim mesafesi kum ile verilir. Kubbenin diğer tuğlaları, bu kum üzerine dizilerek kubbe tamamlanır. Bu aşama kalıba göre tuğlaların daha güzel yapışıp kuruması için basit ve etkili bir çözüm sunar. En son konulacak olan KİLİT TAŞI, kubbenin tamamlandığını müjdeler. Dikkat etmemiz gereken dairesel kubbenin iç yüksekliği; fırın yarıçapına eşit olmalıdır. Yani 100 cm’lik çaplı fırınımızın iç yüksekliği yaklaşık 50 cm olmalıdır. %10 hata payımız vardır.

Yeterli gün bekletilip tam kuruma sağlandıktan sonra tuğla araları da iyice kontrol edilip harçlara bakılır. Aşınan dökülen varsa bu kısımlar tekrar doldurulup kurumaya bırakılır. Fırın kapağı açılarak içerisindeki tüm kum çıkartılır. Fırın içi güzelce fırçayla temizlenir. Strafor kalıp yapılarak, kapı önü tüneli örülür. Fırın kubbesinin dışı sıvanır.

Tünel örülürken, baca yeri unutulmamalıdır. Baca örülürken 40-50cm öne doğru çıkıntı yapılır. Tuğlalar dikkatli bir şekilde dizilerek baca örümü tamamlanır. Burada baca tuğlaları da örüm işleri için kullanılabilir.

Bacanın bulunduğu fırın çıkış noktası yüksek, tünel çıkışı (ön) ise düşük örülmelidir ki fırın kapağı açıldığında duman bacadan kolaylıkla dışarı çıksın. Baca deliğinin yeterince büyük olması dumanın kolaylıkla çekilmesi için önemlidir.

Fırına ilk ateş atılır. Fırın yakıldıktan sonra etrafı kontrol edilerek hava alan yerleri tekrar sıvanarak kapatılır. Bacanın tütüp tütmediği kontrol edilir. Ateş sayesinde sıvanın da iyice kuruyup sertleşmesi sağlanır. Eğer bacadan kolaylıkla duman tütüyorsa işin en zor kısmını halletmiş olursunuz. Aksi halde örme işinde bir sıkıntı vardır. 

Bacamız tüter. Fırını yakmakta ki amacımız, kurumayı hızlandırmak ve oluşacak çatlakların yerini tespit ederek yeniden sıva yapmaktır. Son yapılan sıvadan sonra çatlak kalmadığı gözlemlenir. Buraya kadar her şey tamamsa bundan sonrası artık biraz da lüks olarak yapılacaklardan oluşacaktır. Isı yalıtımı için yapılacaklar bundan sonra sırasıyla anlatılmıştır.

İzolasyon için kubbe üzerine çift kat cam yünü örtülür. Cam yünleri yanmaz bir malzeme olduğu için iyi yalıtım sağlar. Bunun yerine strafordan oluşan sert yalıtım malzemeleri de kullanılabilir. Bunları inşaat teliyle sabitlemek işimizi kolaylaştırır. Cam yününden sonra kalan boşlukları isterseniz çakıl taşlarıyla doldurabilirsiniz. Bu şekilde düzlediğiniz kısmı artık örerek kapatabilirsiniz.

Fırınımızın dört bir yanı, kubbe üst seviyesinin 15-20 cm üzerine gelecek şekilde örülür. İçerisinde oluşan boşluğa yeniden kaya ve çakıl taşı doldurularak üzerine cıvık hazırlanmış beton dökülür. Beton kurumaya bırakılıp iyice yapının dinlenmesi sağlanır. Bundan sonrası süs ve zarafet işi artık. 

Fırınımızın dışı (isteğe bağlı) fayans ile kaplanır. İsterseniz fayans yerine taş kullanabilirsiniz. Elinizde nasıl bir kaplama malzemesi varsa onları değerlendirmek adına kullanabilirsiniz. Fırın üstüne çatı da ayrıca yapabilirsiniz. Yanına ilave masa tarzı odunluk ve ilaveler de koyabilirsiniz. Bunlar artık sizin tercih ve zevkinize kalmıştır.

TAŞ FIRIN artık kullanıma hazırdır. Güle güle kullanın. Bir ustaya da bu anlatılan kısımları çok rahatlıkla yaptırabilirsiniz ama emeğinizle bir eser ortaya çıkarmak bu alanda uğraşmak size daha çok zevk verecektir. Şu fani dünyada sizden sonraki nesillere elinizin bir eseri kalsın. Elimden geldiğince tane tane anlatmaya çalıştım. Usta değiliz, acemi olarak başlayıp acemi olarak bitirdik. Sürç-ü lisan ettik ise affola. Fırını güle güle sağlıklı günlerde kullanmanızı temenni ederim. Soru ve görüşlerinizi bizimle yorum kısmından paylaşabilirsiniz. Bu güzel işin yapımına vesile olarak bize de hayır dua ederseniz müteşekkir oluruz. Selam ve dua ile.

Kadir PANCAR

13/02/2014

>Bu yazı ile ilgili tahmin ettiğim gibi çok yoğun sorular geldi. Milletin içinde olan özleme dokunduk zannedersem. Öncelikle şunu belirtmek isterim. Usta değilim. Bir hobi olarak bu taş fırına merak saldım ve benim gibi meraklı kişiler için bu yazıyı paylaştım. Deneme yanılma sonucunda bu şekilde bir fırını yapmaya muvaffak olduk. Çoğu ayrıntıyı detaylı olarak fotoğraflar ile birlikte yazdım. Özellikle ısıtma ve yalıtım konusunda bazı şeyleri deneyerek çözebilirsiniz. Hata yapmadan tecrübe elde edilmez. Ya da en iyisi usta birinden yardım alabilirsiniz. Özellikle etli ekmek ve taş fırın ekmeği yapan yerlere sorup ilk ağızdan bilgi edinebilirsiniz. 

>>Ateş tuğlaları ve harç yerine daha farklı malzemeler de kullanılmaktadır. Bunlar hakkında daha güncel bilgileri de araştırmalar sonucunda elde edebilirsiniz. Yazıda sözünü ettiğim, taban tuğlası olarak kullanabileceğiniz iyi bir ısı yalıtımı olan Konya Sille taşı hakkında bilgi vermesi açısından aşağıya iki fotoğraf ekliyorum. Umarım işinize yarar. Normal ateş tuğlaya göre daha pahalı olduğunu unutmayın. Bir de kenarlarını örerken bizim kullandığımız delikli tuğla yerine harman tuğlasını kullanmanız daha iyi olacaktır. Delikli tuğlaya göre içi dolu ve daha sıkı olduğundan ısı kaybını önlemekte daha başarılı olacaktır. (Aşağıda harman tuğlası fotoğraflarını da ekledim.)

>>>Taş fırın yapımında elinizde olan ve kısa yoldan bulabileceğiniz malzemelerle yola çıkmak, en iyisi olacaktır. Fırın kapağı da ölçüye göre sanayiden kesilip hazırlanması gerekir ki bunu sanayide yapan işin ehli çok kişi vardır. "Fırın kapağı alacağım" dediğinizde size uygun bir biçimde hazır olarak istediğiniz ölçüde ayarlanır. Ya da elinizde bu ölçülere göre kesilmiş bir malzeme varsa onu da kullanabilirsiniz. Fırın ağız kısmını, mevcut kapağa göre tuğla ile örerek düzenleyebilirsiniz. Keyifli ve zahmetli bir hobi gibi duruyor. Deneyerek ve hata yaparak en sonunda güzel bir iş çıkaracaksınız. İnşallah, bu yazıdan bir fikir elde etmişsinizdir. Kolay gelsin. Şimdiden hayırlı olsun. (Haziran/2015)

Konya Tarihi Sille Taşı

Konya Sille Taşı

Konya Dökme Sille Taşı

Ateş Kili Tuğlası

Ateş Kili Tuğlası

Harman Tuğlası