Cemaatler ve cemaatleşme Sorunu

Cemaat: TDV İslam ansiklopedisinde şu şekilde tanımlanır. “Toplamak, bir araya getirmek” anlamındaki cem‘ masdarından türeyen Arapça bir isim olup sözlükte “insan topluluğu” mânasına gelir. Fıkıh terimi olarak namazı imamla birlikte kılan topluluğu ifade etmek için kullanılır. İslâm dininde cemaat halinde ibadet teşvik edilmiş, hatta bazı ibadetler için cemaat şart koşulmuştur. Her gün kılınan beş vakit namaz, haftada bir kılınan cuma namazı, bayram namazları cemaatle eda edilen belli başlı ibadetlerdir. Cemaatle namaz, müslümanlar arasında mevcut mânevî bağın en önemli tezahürlerinden biridir. Namazların cemaatle kılınmasının hikmeti, müslümanların birbirleriyle görüşüp hallerinden haberdar olmalarını, bilgi alışverişinde bulunmalarını, aralarında disiplin, sevgi ve düzenin yerleşmesini ve ibadetlerini severek yapmalarını sağlama amacına yönelik olmalıdır. " 

Buradaki cemaat tanımı, namaz için gerekli olan şartların başında gelen tanımdır. Günümüz anlayışında ise cemaat denilince akla topluluklar, tarikatler ve bir fikir etrafında toplanmış olan oluşum ve teşkilatlar gelmektedir. Bir topluluğa intisab etmiş, aynı gayeye doğru yola çıkmış, kader birliği yapmış insanların herşeyden önce, İslam'ın koyduğu temel esaslara bağlı olarak hareket etmesi elzemdir.İntisab, bağ manasına gelir. İntisab edilen, bağlanılan yoldaki tüm gözlemler ve uygulamalar İslam'ın akaid ve inanç esaslarına tamamen uymalı ve Kuran-ı Kerim/Sünnet çizgisinden bir milim dahi sapma göstermemelidir. Şeyhin, mürşidin hal ve hareketlerinde, en küçük İslam'a aykırı bir davranış varsa, gidilen yolun sıhhati gözden geçirilmelidir. Hareketler ve davranışlar tevil edilmemeli, aklını kiraya vererek yorumlamaya çalışılmamalıdır. Tasavvuf kaideleri İslam şeriatine aykırı yorum içeremez. Eğer böyle bir durum söz konusu olursa o tarikat ve yol İslam dışı addedilir ve oradan hemen uzaklaşmak gerekir. İnsan, akıl sahibidir ve bilgi sahibi olmak zorundadır. Rüyalara, menkıbelere körü körüne inanmak ile kişi ahiretteki sorumluluğundan kurtulamaz. Tasavvuf ve tarikat konusu, İslam'da en çok farklı görüşün çıktığı ve bundan sonra da çok fazla yorumların oluşabileceği, yumuşak zemine dayalı bir mevzudur. Bu konuda ünlü tasavvuf alimlerinin yazdığı risalelerden ve özellikle İmam Rabbani'nin konu ile ilgili bakış açılarından örnekler vermek elzemdir.

Tasavvuf konusunda belki de en hacimli ve detaylı eser şüphe yok ki İmam Rabbani'ye ait Mektubat eseridir. Zamanında müridlerine ve bir takım önde gelen insanlara, mektuplar şeklinde yazılan ve devrindeki gözlemlediği eksiklikleri konu edilen bu eser; günümüz dünyasındaki sorunlara da tespit ve çözümler sunması açısından son derece önemlidir. Yanlış anlaşılmalara, tasavvuf yolundaki hatalara, şeriat, tarikat ve hakikat alanlarındaki noksan görüşlerin tenkidi ve ihyasında önemli bir mevkiye sahip olan, Mektubat eserinden konuyu incelemeye devam edelim.

İmam Rabbânî, tasavvuf erbabının çoğunun şeriatı kabuk, hakikati öz olarak gördüklerini ifade eder ve bu düşünceyi tenkit eder. Ona göre bu düşünceye sahip olmak şeriatın kemâline, tarikat ve hakikatın özüne giden yolda müridin engelidir. Tarikat ve hakikat, şeriatı tamamlayan bâtınî vechedir. Şeriat ise bu bâtının zâhiridir ve aralarında bir ayrılık yoktur. Şeriatı kabuk, hakikati öz olarak görmenin sebeplerinden biri de cehalettir. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 54)

İmam Rabbânî, şeriat ve hakikati ayrı görmediği gibi şeriat ve tarikatı da ayrı görmez. Aralarında ayrılık ve aykırılık yoktur. Şu var ki aralarında icmal ve tafsil, keşf ve istidlâl bakımından farklılıklar vardır. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 58)

Bu mektup; günümüz dünyasında tarikat ve hakikat alanlarında ilim sahibi olduğunu iddia eden  kişilerin, İslam şeriatine uygun olmayan davranışları karşısında, bu kimselerin buldukları kılıflara cevap niteliğindedir. 

İmam Rabbânî, sûfî olmayanların, hatta müslüman bile olmayan kimselerin dahi istidracen keşf ehli olabileceklerini ifade etmiştir. (Burhan Ahmed Farûkî-Halil İbrahim Şimşek, “Ahmed Faruk Sirhindi (Müceddid Elf-i Sani İmam Rabbânî)’nin Tevhid Anlayışı”, Ekev Akademi, c.I, Sayı: III, s. 183)

İmam Rabbânî keşfin ve hâllerin ancak şeri ilimlere uygunlukla diğer kimseler nazarında itibar kazanabileceğini açıkça dile getirmiştir. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 279)

Bu mektuplar da, günümüz dünyasında keramet gösterdiğini iddia eden kişilerin hallerine cevap niteliğindedir. Burada dikkat edilmesi gerekn husus, müslüman olmayan kişilerden bile olağanüstü bir takım hal ve davranışlar sadır olabilir. Bu durum karşısında bunları birer delil olarak görmenin yanlış bir sonuca ulaştırabileceğini İmam Rabbani ifade etmiştir.

İmam Rabbânî’ye göre vâkıalara ve uykulara (rüya) da itibar edilmez. Zira vâkıa ve uykuya itibar, müridin mürşidine olan ihtiyacını ortadan kaldıracaktır. Mürşid ve mürid münasebetlerinin ortadan kalkması ise tarikatın ortadan kalkması demektir. Aynı zamanda bu durum usul ve istikâmet kaybına da yol açacaktır. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 293-294)

Bu mektup, rüya ile doğru yolda olduklarını iddia eden, müntesiplerini İslam'a uygun olmayan fiil ve eylemleri yapmaya yönelten, mertebe ve derece olarak yükselmenin en önemli yolu olarak, rüyaları gösteren kimselerin hallerine cevap niteliğindedir. 

İmam Rabbânî, bir başka mektubunda ilhâm ve keşfi birlikte zikreder, bunların başkaları için delil olamayacağını da net bir şekilde ifade eder. Zira keşf ve ilhâm hata ihtimaline açıktır. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 43. 79, Mektûbât, I, 116.)

Bu mektuplar, günümüz dünyasında ilham ile kendisine bir takım bilgiler geldiğini ve bu bilgilerin ışığında oluşan yolun doğru yol olduklarını iddia eden, bazı gizli ilimlere vakıf olduklarını ve bu şekilde kimseye nasip olmayan bir ilimle Kuran-ı Kerim ayetlerini yorumladıklarını ve tefsir ettiklerini iddia eden kişilerin hallerine de cevap niteliğindedir. 

“Velâyet, nübüvvetten üstündür.” sözünü savunmak sekri sahva tafdil etmekten ileri gelir ki Rabbânî’ye göre bu yanlış bir düşüncedir. Oysa nübüvvet velâyeti kapsar, sahv hâli sekr hâlinden üstündür. Nübüvvetin velâyeti kapsaması aralarında kül-cüz ilişkisi olduğuna delalet eder. Bu durumda velâyetin nübüvvetten üstün olduğunu savunmak cüzün külden büyük olduğunu savunmakla eşdeğerdir ki bu saflıktır.(İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 101, İmam Rabbânî, Mebde’ ve Meâd, trc. Süleyman Kuku, İstanbul 2002, s. 71-72)

İmam Rabbânî, velilik derecesini peygamberlikle bir tutan ve hatta peygamberlikten bile ileri derecede olduğunu iddia ederek şeyhlerini, mürşidlerini günahsız, hatadan beri ve masum olarak görenlere de cevap vermiştir. İslam'a hiçbir şekilde uygun olmayan davranışlarını tevil ederek şeyh ve mürşidlerinin davranışlarını taklid ederek, doğru yolda olduklarını iddia eden kişilerin bu halleri acınacak derecededir. Şeyhini ve mürşidini, peygamberimiz efendimizden (s.a.v) her ne şekilde olursa olsun, en küçük bir manaya bile gelecek biçimde faziletli gösterme arayışı, İslam dini akideleri açısından, hiçbir surette kabul edilemez. Bu kimselerin, acilen tevbe edip bulundukları ortamdan çıkmaları zaruridir. 

Keşif ile alakalı olarak Abdülhakim Arvasi'den de bir cümleyi de  burada zikredelim. Keşfin en yüksek derecesinde bile kesinlik yoktur ve keşf makul-muteber olmaz (Abdulhakîm Arvâsî, Rabıta-i Şerife, Sadeleştiren: Necip Fazıl Kısakürek, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2015, s. 86)

İmam Rabbânî’ye göre halkın tabi olacağı taife âlimler taifesidir. Zira sûfîlerin uygulamaları bir şeyin haramlığı-helalliği noktasında hüccet değildir.Çünkü âlimler ilimlerini nübüvvet kandilinden alırlar ve vahiyle teyid ederler. Peygamber’in söz ve fiillerine muvafakat gösteren sûfîlere de uyulabilir. Âlimlerin bilgi kaynaklarına mukabil, sûfîlerin bilgi kaynakları, keşf ve ilhâm, hataya açık, yanılgıya müsait, yanlış yorumlanmaya elverişlidir. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 279, Mektûbât, I, 116)

İslam Şeriatinin hükümleri, açık beyan olarak ortada dururken, bağlı oldukları şeyhin ve mürşidinin gizli (işari) ya da alenen dine aykırı sözlerini delil olarak kabul etmek ancak sapıklıktır. Sufilerin sözleri, temel İslam inançlarına aykırı ise asla kabul edilmez.

Müslümanların ve sûfîlerin fikirlerinde, fiillerinde ortaya çıkan bidatleri yok etmek gayesiyle mücadelesini ve tecdîd faaliyetlerini sürdürmüştür. Ona göre bidat sünnetin yokluğudur. Bidate uymak sünneti eksiltmek, sünnete bir şey eklemek veya sünneti terk etmektir. Hatta yer yer bidate uymak farzı ortadan kaldırmaktır. Bu yolu tutan sûfîlerin ve onlara itibar edenlerin din tahribine sebep olduklarını beyan eder. Ona göre bu meseleler hafife alınamayacak konulardır fürûâttan gibi görünen kefen bezi, sarık bağlama şekli, niyetin dil veya kalple yapılması gibi meselelerde dahi sünnete uygunluk arar.  Bidat konusunda o kadar hassastır ki bidatçilerle arkadaşlığın kâfirlerle arkadaşlıktan daha kötü olduğunu ifade eder.(İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 160, Mektûbât, I, 8)

İmam Rabbânî bu mektupla, şeyhlerin ve mürşidlerin İslam'a hiçbir şekilde uygun olmayan davranışlarını, sözlerini adeta birer sünnet mesabesinde gören ve bunları birer dua ve zikir gibi telakki edip, bunları gündelik hayatta vird edinerek kendilerince bir yorum geliştirenlere de cevap vermiştir. Şeyhlerinin söz ve davranışları ile bidaate düşerek ibadet etmek ve bu yoruma bağlı olarak hayatını devam ettirmek, sünnet açısından sorgulanması gereken bir durumdur. 

İmam Rabbânî, müridin malına tamah eden mürşidleri de tenkit eder. Ona göre bu durum müridin irşâd edilmesine engel olabileceği gibi mürşidin de mahvına sebep olur. (İmam Rabbânî, Mektûbât, I, 150)

İmam Rabbânî, bu mektubu ile tarikati ve tasavvufu bir nevi para kazanma, şöhret elde etme ve bir takım maddi menfaatler karşılığı olarak gören mürşid ve şeyhlere de cevap vermiştir. Böyle anlayışlara sahip tarikat ve cemaat mensuplarının, sadece kendi aralarında alış-veriş yapmaları, kendilerinden olanı her ortamda korumaları-kayırmaları, her durumda maddi konulardan dem vurmaları, sadaka, infak, yardım ve zekat gibi maddi ibadetleri sürekli olarak gündeme getirip kendilerine pay çıkarmaları, makam ve mevki peşinde koşmaları, kendi menfaatleri için başkalarının haklarını kolayca gaspetmeleri, sorgulanması gereken hassas durumlardır. 

Konu ile ilgili olarak farklı tasavvuf alimlerinden bazılarının görüşlerini de burada zikrederek, mevzuyu açmaya çalışalım. 

Ruveym, .er-Rum suresi-22. ayetini tefsir ederken; “Sûfiler, (Allah için) birbirlerine kızdıkları sürece hayır üzere kalırlar, birbirlerinde bir kusur gördüklerinde birbirlerini uyarmayıp yapılana sükût ederlerse onlarda hayır yoktur” demiştir

İbn Acîbe, Ruveym’in yukarıdaki açıklamada verilen sözünü "(İnsanlar din) işlerini kendi aralarında parça parça ettiler." tefsirini yaparken "Bütün gönlünüzle O’na yönelin, O’na saygısızlıktan sakının, namazı kılın ve şirke sapanlardan, dinlerini parçalayıp -her bir grubun kendindekini beğendiği- fırkalara ayrılanlardan olmayın. (Rum Suresi,31-32)" Ayette geçen "Her grup kendi elinde olana sevinir” işaretlerinde zikretmiştir.(İbn Acibe, el-Bahru’l-Medid, V, 23)

Kelabazi' (ö.380/990)  de “et-Taarruf” adlı eserinin telif etme sebebinden söz ederken şu tespiti yapmıştır: “Zamanla tasavvufa rağbet azalmış, bu yol yaşanmaktan ve hakikatler hâl olmaktan çıkmış, tasavvuf, soru-cevap ve kavl-kitap eksenine kaymıştır. Mana kaybolmuş, madde ön plana çıkmış, tasavvuftan nasibi olmayanlar tasavvufa dair konuşmaya başlamıştır.” (Ebu Bekir Muhammed bin İshak Kelâbâzî, et-Taarruf li Mezhebi ehli’t-Tasavvuf, Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1993)

Kuşeyri (ö.456/1072);“er-Risâle” eserinin telif sebebinden söz ederken, zamane sûfîlerinden şikâyet etmiş, gerçek sûfîlerin kalmadığından dem vurmuş, sûfîliğini iddia eden kimselerin, hem inançta hem amelde hem de hâlde gereken noktada bulunmadıklarını dile getirmiştir. (Kuşeyrî, et-Taarruf, s. 19-21)

Kuşeyri, şeriat ve hakikat hakkında şöyle der: Şeriat ubudiyetin gereğini yapmaktır. Hakikat ise rububiyeti müşahede etmektir. Hakikatta desteklenmeyen şeriat makbul olmadığı gibi, şeriatta kayıtlı olmayan hakikatde aynı durumdadır. Şeriat, mükellef'iyet getirir. Hakikat ise, Hakk'ın tasarrufatını haber vermektir. Şeriat; ibadet etmek, hakikat ise müşahede etmektir. Şeriat; emredileni yapmak, hakikat ise gizli ve açığı müşahede etmektir.(Kuşeyrî, er-Risale)

Şeyh Ahmet Zerruk, Bidata karşı tenkitleriyle öne çıkan, tasavvufî hayatta ve tarikatlarda yaygın olan âdet ve uygulamaları da sert bir dille eleştiren Zerrûk, kavramların yozlaşmış içeriğini boşaltıp, kavramı yeniden inşa eden bir yaklaşım sergilemiştir. Eleştirilerinin gerçek hedefi, tarikat çevrelerinde ve tasavvuf düşüncesinde gördüğü bozulma ve yozlaşmalardır. Sahih tasavvufun dayanaklarının tesbiti ve tasavvufun hurafe ile şâibelerden kurtarılmasının yollarına dair pek çok risale telif etmiştir. "Tasavvufun Kaideleri isimli kitabında şöyle der: "Fakih mutasavvıfa hükmedebilir, fakat mutasavvıf fakihe hükmedemez." (Uddeti’l-mürîdi’ṣ-ṣâdıḳ, 1419/1998, s. 239-607,en-Naṣîḥatü’l-kâfiye, Ḳavâʿidü’t-taṣavvuf)

Abdülvahid b. Zeyd şöyle der: "Düşünceleri ile sünnetin manasını anlamaya çalışanlar, kalpleri ile bu husus üzerinde duranlar ile nefislerinin şerrinden Allah'a sığınanlar gerçek sufilerdir." (İbn Haldun, Şifau's Sail, s. 292)

İbrahim Nasrabadi şöyle der: "Tasavvufun aslı kitap ve sünnete yapışmak, heva ve bidatleri terketmek, meşayihe hürmet, halkın kusurunu bağışlamak, dostlarla iyi geçinmek ve hizmetlerini görmek, güzel ve ahlaklı olmak, evrad ü ezkara devam etmek, ruhsat ve tevilleri terketmektir." (Halil Necatioğlu, ·Tasavvufun Aslı, Aralık 1983, ss. 2-3)

Ebu Ali Dekkak şöyle der: "Fatihadaki "İyyake na'büdü" şeriati özetler, ''ve iyyake nestain" ise hakikati ikrar eder. Allah'ın emri olması itibarıyla, şeriat hakikattir. Marifet de, Allah'ın emri olması itibarıyla, hakikatte şeriat olur." (Kuşeyrî, er-Risale,s.261)

İbn Haldûn, tasavvuf ilmin sırlarını ortaya koymada şahsın mânevî mertebesinin önemli rol oynadığını, ilâhî ilham almadan akıl veya hesapla yapılan tahlillerin tılsımcılıktan öteye geçemeyeceğini belirtmektedir. (Muḳaddime, III, 1161-1162)

İmam Gazali; Peygamberler ve tasavvuf ehlinin sözlerini kendi kitaplarında toplayan filozofların görüşlerini bile sırf onlar söyledi diye reddetmek yerine, Kitap ve Sünnet’e uygun olup olmadığı ölçüsüne göre değerlendirmek gerektiğine işaret etmektedir. (el-Münkız mined dalal, s. 27-28).

İslam'da cemaat vardır, cemaatleşme yoktur. "Hep birlikte Allah’ın ipine sımsıkı yapışın; bölünüp parçalanmayın. Allah’ın size olan nimetini hatırlayın. Hani siz birbirine düşman idiniz de Allah gönüllerinizi birleştirdi ve O’nun nimeti sayesinde kardeş oldunuz. Siz bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi Allah kurtarmıştı. İşte Allah size âyetlerini böyle açıklıyor ki doğru yolu bulasınız. (Al-i imran-103) ayeti mucibince bölünüp parçalanmak, müslümanlara felaketi getirir. Herkes kendi aklına göre bir yorum ve yol tutamaz. İslam'ın temel akideleri bellidir. İbadet şekilleri, haramları ve helalleri bellidir. Zarurat-ı diniyye bütün temel islam kitaplarında yazılıdır. Haram olanı helal sayan, helal olanın yapılmasını bir takım tevil ve yorumlarla haram sayan gruplar ve oluşumlar İslam dışıdır. Sünnet düşmanlığı yapan, Peygamber efendimizi (s.a.v) küçültmeye, sıradanlaştırmaya ve hatta hakir gören teşkilatlar İslam dışıdır. Kuran-ı Kerim'i çeşitli bahanelerle itham eden sözde kanaat önderleri İslam dışıdır. Peygamber efendimizin (s.a.v) güzide ashab-ı kiramına dil uzatanların hal ve hareketleri İslam'a uymaz. Bir yolda, bir kişide zarurat-ı diniyyeden olan hareketlerden birine karşı en küçük bir saygısızlık, söz veya hareket göze çarparsa, o yolda bir saniye bile durulmaması bizim en temel imani sorumluluğumuzdur. 

Devir, acayip bir devirdir. Suret-i Hak'tan görünen pek çok batıl fikir ve kişi çevremizde dolaşmakta ve İslam düşmanları tarafından finanse edilmektedir. Uyanık olmak ve herşeyi Kuran-ı Kerim ve Sünnet gibi edille-i şeriyye etrafında görüp, sorguladıktan sonra buna göre kabul etmek vazifemizdir. Açık naslara aykırı söz ve davranışlar kabul edilmez. Rüya, ilham ve keşfe itibar edilmez, bunlar asla bağlayıcı delil olmaz. Kişiler kolayca satın alınabilir yoldan çevrilebilir. Bugün iyi bildiğimiz biri yarın yoldan sapabilir, şeytanın ağına düşebilir. (Allah muhafaza buyursun) Yarınımızın garantisi yoktur. Kimin nasıl olacağını, Allah'tan başka kimse bilemez. İmanımıza kimse kefil olamaz.Merhum Esad Coşan'ın da yıllar önce (1990) cemaatleşme fitnesi karşısında söylediği gibi Kişi, ancak Allah'a kul olur. (Yazı için linke Bakınız)  Allah'tan başkasına boyun eğilmez. Dünyalık menfaat elde edeceğiz diye ahiretimiz heba edilmez. Unutmayalım ki herkes bağlı oldukları toplulukla haşredilecektir. "Her insan topluluğunu önderleriyle birlikte çağıracağımız o günde kimlerin amel defterleri sağından verilirse işte onlar amel defterlerini okuyacaklar ve en küçük bir haksızlığa uğramayacaklar." (İsra Suresi-71) Bugün birinden duyduğumuz İslam'a uygun güzel bir söz, yarın aynı kişiden duyacağımız İslam dışı farklı tevil ve yorumlarını garantisi olamaz. Şeytan, her yönden insanlarla savaş halindedir. Kişinin nefsi, kendisi ile savaş halindedir. Kimse kendisini garanti altında hissetmesin. Peygamberimizin kızına hitabı, bu konuda son derece önemlidir. "“Ey kızım Fatıma! Babam Peygamber diye güvenme Rabbine karşı kulluk vazifeni yap, Eğer Allah'tan nefsini satın alamazsan vallahi ben bile senin namına hiçbir şey yapamam." (Müslim, İman,89) 

Gerçek ilim, sahih kitaplardan ve kaynaklardan öğrenilir. İlim öğrenmede, alimler yol göstericidir.  Yanlış yolu gösterip göstermediklerini anlamanın yolu, öncelikle yukarıda sayılan kıstaslar çerçevesince, gerçek kitap ehli ilmiyle amil olan alimleri bulabilmektir. Daha sonra onların bu söz ve daranışları, Kuran-ı Kerim ve Sünnet çizgisinde değerlendirmektir. Bu demek değildir ki herkes müctehid olsun, kafasına göre dini yorumlasın. Buradan kasıt, kişinin İslam dininin temel akidelerine ters olmayan kurallarına sıkı sıkıya bağlı kalıp, ölünceye kadar farz ibadetlerini yapması ve haramlardan her zaman kaçınmasıdır. Tasavvuf önemli bir mevzudur. Tasavvuf kuralları, erkanı, edepleri asla şeriate muhalif olamaz. Şeriat kurallarında derinleşmeden, iyice anlamadan yukarıda bahsedilen manada şeyhler eliyle tasavvufa yeltenmek, belki bizleri felakete sürükleyebilir. Pek çok iyi amel arasına zehir gibi serpiştirilen, farkedilmesi son derece zor, söz ve fiiller mahvolmamıza sebep olabilir. İslam düşmanları, bizden daha iyi çalışıyor ve bizden daha iyi derecede İslam eserleri ile meşgul olup araştırıyorlar. Eksikliğimizi ve zaaflarımızı çok iyi bildikleri için, her türlü zehirli oluşumu bizlere şirin gösterebiliyorlar. Örnek olarak, Hampher'in Ortadoğu'da Vahhabiliği bir mezhep olarak topluma nasıl kabul ettirebildiği incelenebilir. Misyonerlerin Afrika'da yaptığı faaliyetler ortadadır. Amerika, Avrupa kıtası, Rusya, Çin, Avustralya ve Hindistan gibi büyük coğrafyalarda müslümanlara karşı sistematik olarak yürütülen asimilasyon ve baskı çalışmalarını görüyoruz. İslam dininin düşmanları hiçbir zaman boş durmuyor. Biz müslümanlar olarak düşmanlarımızdan medet ummak yerine, öncelikle kendi dinimizi iyi bilmeli ve gelebilecek her türlü fikri saldırıya karşı uyanık olmalıyız. Kendimizi her alanda iyi yetiştirebilmenin yollarını aramalıyız. Her daim fiillerimizi sorgulamalı ve sürekli olarak kendimizi ölmeden önce hesaba çekmeliyiz.  Hataya düşmekten, aynı kusurlarda ısrar etmekten, yanlış kişilerin ardına düşüp gitmekten sakınmalıyız. Yanlışlarımızdan dolayı bir an önce nasuh bir tevbe yaparak, her daim Allah'a sığınarak yaşamaya çalışmalıyız. Her zaman ne istiyorsak, dünyada ve ahirette ne bekliyorsak, hiçbir kulun önünde eğilmeden, sadece Allah'tan istemeyi bilmeliyiz. 

Konu ile ilgili olarak, aşağıdaki paylaştığım "Hakla batılı ayırmak" adlı yazıyı da fikir vermesi açısından okuyabilirsiniz. Benzer şekilde daha önceki yıllarda tarafımdan yazılmış "Cemaatler ve Namaz" isimli yazıyı da buradan (Bkz. Cemaatler ve Namaz) okuyabilirsiniz.

Allah, bizleri doğru yoldan ayırmasın. Hak olarak bildiklerimizi, amellerimizi zayi etmesin. Yanlışın peşine düşüp gitmekten, hepimizi korusun. Güzel bir atasözümüz vardır. Dimyada pirince giderken eldeki bulgurdan etmesin. Tasavvuf, tarikat, cemaat derken batıl yollara saplanıp, şeytanın oyuncağı haline dönüşerek telef olmuş bir şekilde bırakmasın. (amin)

15/03/2016

Kadir PANCAR

(Rabbimiz!) Ancak sana kulluk eder ve yalnız senden yardım dileriz. (Fatiha Suresi-5)

"HAKLA BATILI AYIRMAK ve HAKK’IN TARAFINDA YER ALMAK

 Tarihte yaşandığı vaki olan bu olayla ilgili genel yargıları ifade etmekten ziyade bugüne bakan yönüyle tarihin tekerrür ettiğini gösteren olayların bize verdiği mesaj şudur: Hakla batılı, yanlışla doğruyu ayırt edemeyen ve liderini masum kabul edip ağzından çıkanı emir telakki eden, hata da olsa hikmet arayan camiaların tarihin şahitliğiyle bizzat haksız oldukları görülmüş ve görülecektir.Ne kadar kalabalık olursa olsun, adaletten, ilimden, hikmetten ve şuurdan nasibi olmayan ve şartlandırılan kitleler olmaktansa tek kişi de kalsa adalet ve doğruluk üzere olmak yeğdir ve kimi zaman İbn-i Mes'ûd (r.a)’ın söylediği gibi: "Cemaat, tek kişi de kalsa, o kişinin hakka uygun olmasıdır." Kalabalıkların baskısı altında söylemekten çekindiğiniz hakikat; sizi Allah katında, halk nazarında ve tarih önünde haksız konuma düşürecektir.Etrafınızda herkesin yüksek sesle de olsa söylediği yalan; cılız da kalsa, duymasanız ve duymak istemeseniz de bir kişinin dillendirdiği haktan ve doğrudan daha değerli ve geçerli olamaz. 

CEMAAT CEMADATA DÖNÜŞÜRSE… 

Nitelikli birliktelik, kolektif akla değer veren birlikteliktir. İlkelerin, değerlerin, hassasiyetlerin ve kavramların istişare ve ortak akılla belirlenmediği birliktelikler; hak üzere olamaz, kalıcı değer üretemez, uzun soluklu yürüyüşlere güç yetiremez, dahası birleştirici olamaz. Bu değil cemaat olmak, Üstad Necip Fazıl’ın ifadesiyle olsa olsa cemadat olmaktır. “Camilerde cemaat yerinde hep cemadat; Siner de köşelerde Hakk’tan beklerler imdat!” Cemadat olmak; cansızlık, edilgenlik, şuursuzluk, şartlandırılmışlık, sıradanlık ve sürü olmaktır; cemaat olmak ise şartlandırılmaya yer olmayan bir bilinçle, şuurlu ve akıllı birlikteliktir. Şuur ve akıl, şahsiyetli olmanın mümeyyiz vasfıdır. Şahsiyeti merkeze alan bir yaklaşımla her ferdin biricikliği ve kendine mahsus karakterinin (şakile) korunduğu organik ve özgün bir yapıdır cemaat, şartlandırmayla tek tipleştirme değildir. Şahsiyet sahibi fertlerden oluşmayan bir yapı; aklını kiraya verip yukarıdan gelen talimatlarla hareket eden bireylerden oluştuğu için hata yapmaya, doğru yoldan sapmaya müsait bir yapıdır. 

CEMAATİN İSTİKAMETİ, LİDERİN VE FERTLERİN İSTİKAMETİDİR.

Cemaate istikamet kazandıran, liderin ve fertlerin istikametidir. Sevgimiz, saygımız ne kadar çok olsa da lider de bir insandır. Onun bu insanî yönünü görmezden gelip kutsallık atfederek söz ve davranışlarında ilahîlik aramak sorunları çözmez, dahası çoğaltır. Hakikat şu ki; liderin düşüncesindeki yanlış bir meyil, toplulukta geniş açılarla daha büyük yanlışlara dönüşür.Liderler de yanlış yapabilir. Liderleri uyarılmayan bir topluluğun sözleri, kararları ve icraatları hayırlı sonuçlar doğurmaz; yanlışı apaçık belli olan topluluğu düzeltmeyen bir lider de düzeltilmesi mümkün olmayan büyük felaketlere sebebiyet verir. Kur’ân-ı Kerim’de belirtilen ilahi buyruklar; Allah’ın ipine topluca sarılmayı (Al-i imran-103), emredildiği şekilde dini ayakta tutmayı ve ayrılık çıkarıp parçalanmamayı (Şura-13), dinlerini hizipçilik ve cemaatçilikle bölerek parçalayanlar gibi olmaktan sakınmayı (Rum-32) öğütlemekte, cemaatli olmaya teşvik etmekte; ancak cemaatçi olmayı ayrılıkçılık saymaktadır. Ümmet bilincine sahip olunmadan oluşturulan cemaat anlayışı, cemaatçiliği doğurur, bu da toplumu ve ümmeti parçalanmaya götürür. 

Bir Deve Hikâyesi 

Kûfelilerden biri, erkek devesine binip Şam’a gelmiş. Şamlı bir adam, sokakta devenin yularına yapışarak: ‘Bu dişi deve benimdir, sen Sıffin günü onu çalmışsın!’ diye bağırmaya başlamış. Halk başlarına toplanmış. Kûfeli: "Bu deve benimdir, üstelik dişi değil, erkektir" diye itiraz etmişse de derdini bir türlü anlatamamış. Hep birden Şam Valisi Muaviye’nin huzuruna çıkmışlar. Kûfelinin devesi erkek olmasına rağmen Şamlı elli şâhidi de yanına alarak Muaviye’ye devenin dişi olduğunu ve kendisine ait olduğunu söylemiş. Muaviye devenin Şamlı adama verilmesine hükmetmiş. Herkes çekildikten sonra Hz. Muaviye Kûfeliye: “Al işte, sana devenin değerinin iki katını veriyorum.” demiş ve eklemiş: “Ey Kûfeli, dinle! Sen de ben de biliyoruz ki, bu deve senindir ve dişi değil, erkektir. Ama sen Kûfe'ye dönünce gördüklerini Ali'ye anlat ve de ki: "Ey Ali, Muaviye'nin, dişi deve ile erkek deveyi, dağ ile ovayı ayırt edemeyen, ona körü körüne bağlı ne derse evet diyen on bin adamı var!" 

CEMAATÇİLİKTEN ALLAH’A SIĞINMAK 

Cemaatli olmakla cemaatçi olmak birbirinden farklıdır. Cemaatçi olmak; başta kendi cemaatine, sonra da diğerlerine zarar veren bir taassup ve tarafgirliktir. Cemaatçilik, sadece kendi cemaatini en doğru görme hastalığıdır. Hakkı sadece kendi tekelinde gören ve başkalarını yok sayan bir anlayış; cemaat olmaktan çıkar, başka bir yapıya dönüşür. Kendinden olmayı, ehliyet ve liyakate tercih eder; enerjisini ve imkanlarını kendi nüfuzunu artırmaya harcar; kelle hesabı yaparak niteliği pas geçer ve nihayetinde bu birliktelik menfaat birlikteliği haline gelir. 

PARÇAYI BÜTÜN ZANNEDEN, BÜTÜNÜ PARÇALAR 

Cemaat olmak, büyük ümmet ailesinin bir şubesi, küçük bir parçası olmaktır. Bütünün bilincine sahip olmayan, parçayı bütün zanneder ve bütünü parçalar. Cemaatin çıkarlarıyla ümmetin çıkarları çatıştığında ümmetin çıkarlarını yeğlemek esastır. Tercihini ve hareket tarzını kendi cemaatinin çıkarları ekseninde belirleyenler; kirli ilişkiler içerisine girer, karanlık odakların kuklası haline gelir, diğer yapıları ötekileştirir, dahası onlara hayat hakkı bile tanımaz. Haset, öfke, düşmanlık ve körü körüne taraftarlık öyle zehirli bir virüstür ki, ötekileştirdiğiniz her kim ise, ona ait olan ve ondan gelen ne varsa reddetmek durumunda bırakır insanı. Bu hastalık, yine Üstad’ın ifadesiyle: ”Kendi tarafına şeytan yardım etse rahmet okutacak, muhalifine melek yardım etse lanet edecek gibi hadisatlar doğurur.” 

BİZ OLMANIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER 

Biz olmak, her açıdan övülürken, körü körüne bağlılık, tarafgirlik ve –ci ekini alan- dar bakışlılık ise yerilir. “Onlar dinlerini parçaladılar, bölük bölük oldular. Her grup kendilerinde olanla böbürlenmektedir.” (Rum,32) ayet-i kerimesinde belirtilen hizip ve grup asabiyeti, biz olmanın önünde bir anlayış engeli olarak açığa çıkar. Birden fazla doğru olabileceğini ve hakikate giden yolların çeşitliliğini idrak edemeyen, sadece kendine öğretilenleri tek doğru kabul eden ve insanları bu dar ölçülere göre sınıflandıran, ayrıştıran sığ yaklaşım, bir zihin körlüğüdür ve “Biz” olmanın önündeki en büyük engeldir. Günümüzde her Mü’min, bir yere yaslanarak dinini yaşayacaktır. Fıkhını bir mezhebe uyarak tatbik edecek, dinin sosyal hayatta yaşanması için de kendi ideallerine ve hassasiyetlerine uygun bir yapıyla birlikte hareket edecektir. Ancak cemaat, meşrep ve mezhep yaklaşımlarındaki aşırı hassasiyet, takıntı halini almamalıdır. Böyle olduğunda; dünyayı sadece kendi penceresinden gördüğü kadarıyla algılayan, hizmet ya da çalışmayı kendi grubunun menfaati odaklı değerlendiren, başkalarının faaliyetlerine kör ve sağır kesilen hatta arka plan tahlilleriyle su-i zanda bulunarak gayri meşru sayan bir anlayışla hareket edilir. Burada hakiki âlimlerin koyduğu ölçüyü esas almak en güzeli:“Benim görüşüm doğrudur; ama yanlış olma ihtimali de vardır. Farklı görüşler yanlıştır; ama doğru olma ihtimali de vardır.” Benzer bir ölçüyü Bediuzzaman Said Nursi de koymuş:“Sen mesleğini ve efkârını hak bildiğin vakit, “Mesleğim haktır veya daha güzeldir” demeye hakkın var. Fakat “Yalnız hak, benim mesleğimdir” demeye hakkın yoktur..” 

DOĞRUYA DOĞRU, EĞRİYE EĞRİ DEMEK 

Doğru kim tarafından söylenirse söylensin doğrudur; eğri de kimde görülürse görülsün eğridir. Bizden olanın söylediğinde eğrilik olduğu halde, vardır bir bildiği ya da vardır bir hikmeti diyor, başkalarınca söylenen doğrulara da kendi zararımıza olduğu gerekçesiyle doğrudur diyemiyorsak dürüst olduğumuz iddiasında bulunmak gülünç olur. Oysa Hakk’ın hatırı âlîdir ve ilahi ölçü bellidir: “Bir topluluğa olan öfkeniz, sizi adaletsizliğe sürüklemesin.” (Maide,2) İnsanın konumu ve durduğu yer, bakış açısını şekillendirir, bu doğaldır; ancak hak ve hakikat söz konusu ise durduğunuz yer farklı da olsa doğrular asla değişmez. Eğer bizi yönlendiren siyasi ihtiraslarımız, iktidar hırsı ve kendi grubumuzun çıkarları olursa, yani politik yaklaşımlar, daha belirleyici hale gelirse siyaseten de olsa söylenilen yanlışlar, bizi haksızlığa ve batıl tarafta yer almaya sevk edebilir. 

 AKL-I SELİM OLMADAN ASLA…

Akl-ı selim devre dışı kalıp duygularla hareket ediliyorsa, basiretiniz bağlanır, en gerçekçi ve makul delilleri bile görmeye yanaşmazsınız. Eğer bir iddianız varsa ve bunu yalan, itham ve zanlarla ispatlamaya çalışıyorsanız ya gerçekten yalancısınız ya gaflet halindesiniz ya da farklı beklentiler ile hareket edip birileriyle ilişkinizin bozulmasını istemiyorsunuz demektir. 

İTAAT VE İSYAN DENGESİ

Geleneğinde itaat olanın geleceğinde isyan; geleneğinde isyan olanın da geleceğinde itaat olmaz. Ne kayıtsız şartsız bir itaat ne de ahlaksız bir isyan. Kural çok net: “Halika isyan olan işte mahluka itaat olmaz.” Meşru dairede itaat, kölelik anlamına gelmeyeceği gibi, yine meşru dairede itiraz, bağilik değildir. İtaatin de itirazın da bir ahlakı vardır. Birbirimizi edep ve saygı çerçevesinde eleştirebiliyor, eleştirilerimiz yapıcı ve umut aşılayıcı olabiliyorsa, eğriye eğri, doğruya doğru diyebiliyorsak, kararlarımızı istişareyle alabiliyor ve sorumluluğu hep birlikte üstlenebiliyorsak hem yönetim kadrosunun yanlış yapmasına hem de topluca daha büyük kitlesel yanlışların yapılmasına engel olmuş oluruz. Sözün özü ve en değerlisi dua makamında söylenendir: “Allah’ım! Bizi hakkı hak olarak görüp hakka tâbi olmakla; batılı batıl olarak görüp batıldan kaçınmakla rızıklandır.” 

Ahmet TÜRKBEN 

Kaynak: http://www.siyerinebi.com/tr/ahmet-turkben/cemaat-olmak-ama-nasil

 (Rabbimiz!) Ancak sana kulluk eder ve yalnız senden yardım dileriz. (Fatiha Suresi-5)

Ayetin Tefsiri: "Fatiha suresinde, besmeleden buraya kadar kendisi ve sıfatları, kulları ve kâinat ile kesintisiz ilişkisi, dünya hayatının sonu ve hesap günü hakkında önemli açıklamalar yapan Allah Teâlâ, bunları iman içinde dinleyip anlayan ve şuuruna yerleştiren kullarında hâsıl olacak duygu ve düşünceye, davranış biçimine tercüman olarak “Ancak sana kulluk eder ve yalnız senden yardım dileriz” buyuruyor. Şu halde yukarıda sıralanan eşsiz ve benzersiz sıfatlar Allah’a mahsus olduğuna göre ibadetin ve yardım dilemenin O’na özgü kılınması da –kul açısından– tabii hale gelmektedir. İbadet “kulluk ve tapınma” olarak anlaşılmıştır. Bu kavramın içinde kâmil mânada “sevgi, korku ve boyun eğme” vardır; bu üç tavır ve duygunun birlikteliği ibadetin temelini oluşturur. 

İnsanların yaratılış gayesi ibadettir; ancak onlar buna mecbur tutulmamışlardır; yani terim anlamıyla ibadet, iradeye bağlı olmayan hareketler ve oluşlar gibi hâsıl olmamakta; ilâhî emri kul, –dünya hayatında bir imtihan olarak– serbest iradesiyle yerine getirmekte veya ihmal etmektedir. Dünyanın bütün nimetleri ve imkânları insanın, insanca (yalnız Allah’a kulluk ederek) yaşaması için verilmiş araçlardır. Bunları amaçlarına uygun olarak kullanmayanlar nimetin kıymetini bilmemiş ve israfa sapmış olurlar. İnsanın sınırlı gücü ve iradesi her zaman maddî ve mânevî ihtiyaçlarını karşılamaya ve kendisinden beklenenleri yerine getirmesine yeterli olmamaktadır. Bu sebeple insanlar, hem diğer insanlardan hem de insan üstü güçlerden yardım istemeye ve almaya kendilerini mecbur hissetmişlerdir. Fakat onların bu iki kaynaktan yardım istemek ve almak için tuttukları yollar, benimsedikleri sistem ve usuller, ilâhî irşada kulak asmadıkları zamanlarda şirke ve bedbahtlığa düşmelerine sebep olmuş; dolayısıyla birçok bâtıl din, işe yaramaz sistem ortaya çıkmıştır. 

Bu âyet, ibadet ederken ve yardım isterken yöneleceğimiz doğru adresi bize göstermekte ve tevhidi (bir Allah’a ibadeti, sığınmayı ve yönelmeyi) getirmektedir. Âyette “ederim, dilerim” yerine “ederiz, dileriz” şeklinin seçilmiş olması tevhid ehli müminlerin bir bütün teşkil ettiklerini, bu sebeple “Sen ben değil, biz varız” ilkesi doğrultusunda hareket etmelerini, fert-toplum arasındaki dengeyi korumalarını işaretlemektedir. Burada "biz”i oluşturan bağ imandır, bir Allah’a kulluktur"; “Ey! Allah’ın kulları! Kardeş olun” (Buhârî, “Nikâh”, 45; Müslim, “Birr”, 23, 28-32) meâlindeki hadis de bu mânaya açıklık getirmektedir.  Müminler kardeşçe yardımlaşırlar, fakat kimin elinden gelirse gelsin gerçekte her nimetin Allah’tan geldiğini, O dilemedikçe kimsenin bir şey veremeyeceğini bilirler. " (Kaynak : Kur'an Yolu Tefsiri Cilt: 1 Sayfa: 62-63)