İstatistiksel araştırmada kategorik değişkenler

Etiketler : araştırma yöntemleri istatistik matematik veri analizi

İstatistiksel araştırma süreci, gerçek yaşamdan elde edilen verilerin sistemli bir biçimde toplanması, analiz edilmesi ve yorumlanmasıyla anlamlı sonuçlara ulaşmayı amaçlayan bilimsel bir yaklaşımdır. Bu süreç, araştırma sorusunun belirlenmesiyle başlar; uygun veri türlerinin seçilmesi, verilerin düzenlenmesi ve analiz yöntemlerinin uygulanmasıyla devam eder. Özellikle kategorik verilerle yapılan çalışmalar, farklı gruplar arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya çıkarmada önemli bir rol oynar ve veriye dayalı karar verme süreçlerini destekler.

İki kategorik değişkenli veri dağılımları ile çalışma ve veriye dayalı karar verme, belirli sınıflara ayrılmış verilerin analiz edilmesine dayanır. Kategorik değişkenler, sayısal değer taşımayan ve belirli isimler veya gruplar ile ifade edilen değişkenlerdir. Örneğin cinsiyet (kadın/erkek), kan grubu (A/B/AB/0), medeni durum (evli/bekar), meslek (öğretmen/doktor/marangoz) ve spor türü (futbol/basketbol/tenis) gibi farklı alanlarda sınıflara ayrılabilen değişkenler kategorik değişken olarak adlandırılır. Bu tür değişkenler, verilerin anlamlandırılmasında ve gruplar arası karşılaştırmaların yapılmasında temel bir rol üstlenir.
Kategorik değişkenlere örnekler verelim: 
Cinsiyet (Erkek, Kadın)
Medeni durum (Evli, Bekar, Boşanmış, Dul)
Eğitim düzeyi (İlkokul, Ortaokul, Lise, Üniversite)
Meslek (Öğretmen, Doktor, Mühendis, Esnaf, Serbest, Çalışmıyor)
Gelir grubu (Düşük, Orta, Yüksek) 

Kan Grubu (A, B, AB, 0)
Şehir veya il (İstanbul, Ankara, İzmir, Konya vb.)
Tercih edilen ulaşım aracı (Otobüs, Metro, Taksi, Özel Araç)
Barınma tipi (Daire, Müstakil, Yurt, Pansiyon)
Sosyal medya tercihi (Youtube, Facebook, Tik Tok, Instagram, Diğer)
Sigorta türü (Özel, Devlet, Yok)
Hobi türü (Spor, Sanat, Okuma, Müzik)
Konut sahipliği (Kira, Sahip, Aile)
Seyahat tercihi (Otel, Pansiyon, Daire, Bungalov)
Telefon markası (Apple, Samsung, Xiaomi, Diğer)
Araç türü (Otomobil, Motosiklet, Bisiklet, Toplu taşıma)
Giyim tarzı (Klasik, Spor, Modern)
Evcil hayvan sahipliği (Kedi, Köpek, Kuş, Yok)
Sigara kullanım durumu (Kullanıyor, Kullanmıyor, Bıraktı)
Okula Geliş Durumu (Servis, Otobüs, Yaya, Aile

 

Bağlam, istatistiksel araştırma sürecine kaynaklık eden gerçek yaşam durumlarını ifade eder. Örnek olarak Ankara’daki trafik yoğunluğu, belirli bir ilacın insan üzerindeki etkisi, tarımsal verimlilikte iklimin rolü, obezite ile mücadele veya bir şehrin günlük elektrik tüketimindeki değişimler verilebilir. Bu bağlamlar, araştırmanın temelini oluşturarak hangi verilerin toplanacağına ve nasıl analiz edileceğine yön verir.

Kategorik veri dağılımlarıyla yapılan istatistiksel araştırmalar, farklı kategorik grupların benzerlik ve farklılıklarını belirlemeye, değişkenler arasındaki ilişkileri incelemeye ve bu ilişkilerin yönünü ve etkisini anlamaya odaklanır. Bu tür çalışmalar, kategorik veriler üzerinden güvenilir ve bilimsel temelli çıkarımlar yapmayı, sonuçlara dayalı tahminlerde bulunmayı ve karar alma süreçlerini desteklemeyi mümkün kılar. 

Kategorik veri analizine dayalı istatistiksel araştırmalar genellikle üç temel aşamadan oluşur. İlk aşamada, araştırmanın amacına uygun ve iki kategorik değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koyan istatistiksel araştırma sorusu formüle edilir. Bu soru, hangi değişkenlerin inceleneceğini net bir şekilde belirler ve araştırmanın yönünü ortaya koyar.

İkinci aşamada, veri toplama planı hazırlanır; bu plan, hangi verilerin nasıl ve hangi yöntemlerle toplanacağını, hangi araçların kullanılacağını ve verilerin nasıl düzenleneceğini detaylı bir şekilde tanımlar. Plan doğrultusunda gerekli veriler toplanır, düzenlenir ve analiz için uygun formatta hazırlanır.

Üçüncü aşamada ise toplanan veriler üzerinde analizler gerçekleştirilir. İki kategorik değişken arasındaki ilişki istatistiksel yöntemler kullanılarak değerlendirilir ve elde edilen bulgular yorumlanır. Bu aşama, sonuçların anlamlılığının incelenmesini, hipotezlerin test edilmesini ve araştırmanın amacına uygun çıkarımlar yapılmasını sağlar.

İstatistiksel araştırmada kategorik değişkenlere göre analiz ve yorumlamanın yapılması süreci, araştırmanın hem sistematik hem de bilimsel bir temele dayanmasını sağlar. Doğru bir şekilde yürütülen kategorik veri analizi, yalnızca mevcut durum hakkında bilgi vermekle kalmaz, aynı zamanda politika geliştirme, strateji oluşturma ve karar alma süreçlerine değerli katkılar sunar. Ayrıca, bu çalışmaların sonuçları diğer araştırmalarla karşılaştırılarak genelleme yapılabilir ve bulguların güvenilirliği artırılabilir.

İstatistik Kategorik Değişkenlerde Veri Toplama ve Analiz Süreci (PDF)