Ömer Hayyam'a Google Jesti

Google ana sayfasındaki logo, 18 Mayıs 1048 doğduğu tahmin edilen matematikçi Ömer Hayyam’a özel olarak hazırlanmış bir doodle ile değiştirmiştir. Kullanıcılar bu logoya tıkladıklarında, Ömer Hayyam’ın yaşamı, eserleri ve başarıları hakkında bilgi veren web sayfalarına yönlendirilmektedir. Doodle’lar, dünya genelinde önemli tarihleri, kültürel etkinlikleri veya tarihi kişilikleri vurgulamak için tasarlanıyor. Bu özel logolar sayesinde internet kullanıcıları, ilgili kişi, olay veya gün hakkında daha ayrıntılı ve bilgilendirici içeriklere ulaşabiliyor. 

 

Doodle ile birlikte Google tarafından yazılan tanıtım yazısında şu ibareler geçmektedir: "Matematikçi, astronom ve filozof olarak ün kazanmış olsa da, Omar Khayyam bugün en çok şiirleriyle tanınıyor olabilir. 1048 yılında Nişabur, günümüz İran’ında doğan Khayyam’ın, adı olan al-Khayyam’ın kelime anlamı olan “çadır yapan” olan bir çadır ustasının oğlu olduğu düşünülüyor. Çok yönlü bir zekâya sahip olan Khayyam, 25 yaşına gelmeden önce müzik, aritmetik ve cebir üzerine kitaplar yazdı. Selçuklu hanedanlığı döneminde, sultan Melikşah’ın himayesiyle İsfahan şehrine davet edilerek yeni bir gözlemevi kurdu. 18 yıl boyunca bir bilim insanı ekibine liderlik eden Khayyam, bir yıldız haritası oluşturdu ve güneş yılının uzunluğunu öyle hassas bir şekilde ölçtü ki, bu ölçüm sadece her 5.000 yılda bir gün kaybeder—bu, Gregoryen takviminden daha doğrudur; Gregoryen takvimi her 3.330 yılda bir gün kaybeder. Bu hesaplamaları kullanarak İran’ın modern takviminin öncülü olan Celali Takvimi’nin geliştirilmesine katkıda bulundu. Khayyam’ın pek çok görüş ve fikri, yüzyıllar sonra doğrulanabildi. 1070 yılında yazdığı Cebir Problemlerinin Gösterimi Üzerine İnceleme (Treatise on Demonstration of Problems of Algebra) günümüzde hâlâ önemli bir eser olarak kabul edilir. Bu eserde, binom açılımı kavramını tanıttı ve kübik ile ikinci dereceden denklemleri çözmek için konik kesitleri kullanarak cebir ve geometriyi birleştiren yöntemler sundu. Khayyam ayrıca, bir kübik denklemin birden fazla çözümü olabileceği fikrini ortaya attı. Matematiksel buluşları daha az bilinse de, Khayyam Rubáiyát adlı, yüzlerce kısa dörtlükten oluşan şiir koleksiyonuyla ünlüdür. Bu eser, ilk olarak 1859’da Edward Fitzgerald tarafından Farsçadan İngilizceye çevrilmiştir. Bazı dörtlüklerin benzerleri başka Fars edebiyatında da bulunabilir, ancak çoğu Khayyam’a aittir. 971. doğum günün kutlu olsun, Omar Khayyam!" (18 May 2019)

 

Ömer Hayyam için 18 Mayıs 2012 tarihinde de Google yine bir açılış  sayfası "doodle" yapmıştı. Aşağıdaki görsel o tarihli doodle aittir:

 

Ömer Hayyam (Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmemektedir genellikle şu tarihler kayıtlıdır. 1044/1048-1123/1136), İranlı şair, matematikçi, astronom ve filozoftur. Hayatıyla ilgili gençlik yılları net bilinmemekle birlikte, mantık, felsefe, matematik ve astronomi alanlarında derin bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. “Çadırcı” anlamına gelen Hayyam takma adını atalarının çadırcılık yapmasından almıştır. 

 

(Bkz: Ömer Hayyam Hayatı)

 

Ömer Hayyam, Selçuklu döneminde İran’da yaşamış, Horasan bölgesindeki Belh, Buhara, Merv gibi bilim merkezlerini ve Bağdat’ı ziyaret etmiştir. Sultan Melikşah ve Karahanlılardan Şemsülmülk tarafından yakın ilgi görmüş, saray ve meclislerde bulunmuştur. Hayyam, fıkıh, ilahiyat, kıraat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi dersleri vermiş; astronomi ve matematik çalışmaları yapmıştır. Melikşah döneminde güneş yılına dayalı Celali takviminin hazırlanmasında görev almıştır.

Kaynakça: TRT Haber, "Google'dan Ömer Hayyam'a özel doodle", 18/05/2019, https://www.trthaber.com/haber/bilim-teknoloji/googledan-omer-hayyama-ozel-doodle-415982.html

 

Önceki yıllarda İslam Dünaysının ünlü matematikçi ve astronomi alimlerinden El Biruni (04/09/2012), Nasiruddin Tusi (18/02/2013), Türk matematikçi Cahit Arf (11/01/2010), Mimar Sinan (15/04/2009) ile ünlü tıp alimi İbn Sina (07/08/2018) alakalı da "doodle" hazırlanmıştı. Aşağıda hazırlanan bu anasayfa görsellerini görebilirsiniz. 

Biruni

Nasiruddin Tusi

İbn Sina

Cahit Arf

Mimar Sinan

 

Büyük Matematikçi Ömer Hayyam

ÖMER HAYYAM (Ebul Feth Ömer bin İbrahim; Ömer Hayyam da denir), İranlı şair ve bilgin (Nişapur 1044.ay.y 1123/1136). Hayatı, gençlik yılları kesinlikle bilinmiyor. Elde bulunan eserlerinden, hayatıyla ilgili olayları anlatan bazı kitaplardan, mantık, felsefe, matematik ve astronomi konularında çalıştığı, bu alanlarda düzenli bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Hayyam (”Çadırcı”) takma adını, atalarının çadırcılık yapmaları yüzünden aldığı söylenir. Ömer Hayyam, zamanında daha çok bilgin olarak ün kazandı. İran’ın, Selçuklular yönetiminde olduğu bir çağda yetişen Hayyam, Horasan ülkesindeki büyük şehirleri, Belh, Buhara ve Merv gibi bilim merkezlerini gezdi, birara Bağdat’a da gitti. Zamanının hükümdarlarından, özellikle selçuklu sultanı Melikşak ve Karahanlılardan Şemsülmülk’ten büyük yakınlık gördü. Saraylarında, meclislerinde bulundu. Reşidüddin’in “Cami-üt-Tevarih” adlı eserinde anlattığına göre Nizamülmülk ve Hasan Sabbah, Ömer Hayyam ile okul arkadaşıydılar. Gerek Hayyam’ın zamanında, gerek sonraki çağlarda yazılan kaynaklarda, çağının bütün bilgilerini edindiği, o alanlarda derin tartışmalara girdiği, medresede fıkıh, ilahiyat, kıraat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi dersleri verdiği, astronomi ve matematik çalışmaları yaptığı yazılıdır. Güneş yılını esas alan, Melikşah döneminde hazırlanan, Celali takvimlerinin oluşturulmasında heyet çalışmalarında bulunmuştur.

Binom Teoremi ve İspatı

Tarihte Çin ve Hint aritmetiğinde kullanıldığı düşünülen binom teoremi ilk defa sistemli bir şekilde Ömer Hayyam (1044-1123) tarafından kullanılmştır. 

Olasılık kuramı ve istatistik bilim kollarında, binom dağılımı n sayıda iki kategori (yani başarı/başarısızlık, evet/hayır, 1/0 vb) sonucu veren denemelere uygulanır. Araştırıcının ilgi gösterdiği kategori başarı olarak adlandırılır. Bu türlü her bir deneyde, bağımsız olarak, başarı (=evet=1) olasılığının p olduğu (ve yalnızca iki kategori sonuç mümkün olduğu için başarısızlık olasılığının (1 - p) olduğu) bilinir. Bu türlü bağımsız n sayıda denemeler serisi içinde elde edilen başarı sayısının ayrık olasılık dağılımı, binom dağılım olarak tanımlanır. Bir binom dağılım sadece iki parametre ile yani n ve p ile tam olarak tanımlanır.

Hayyam (Makala fi’l-cebr ve’l-mukabele)

Pascal Özdeşliği (Hayyam Üçgeni) İspatı

Pascal özdeşliği veya Pascal üçgeni (Hayyam üçgeni) olarak isimlendirilen bu kavramlar; aralarında Ömer Hayyam’ın da bulunduğu Hint, Çin ve İslam medeniyetlerindeki matematikçi ve düşünürler tarafından Pascal’dan çok önceleri ele alınmış ve incelenmiştir.