Emali Beyitleri ve Akaid

Etiketler : akaid ehli sünnet emali beyitleri ibadet ilmihal itikad kelam şiir

Ehl-i Sünnet itikâdını, nazım (şiir) olarak anlatan ünlü ve önemli eserlerden biri;  kuşkusuz Emâlî kasidesidir. "Bed'ül Emali" kasidesini,  Sirâceddin Ali bin Osman el-Ûşî (ö.1180) hazretleri kaleme almıştır. Tam künyesi; "Ebû Muhammed (Ebü’l-Hasen) Sirâcüddîn Alî b. Osmân b. Muhammed b. Süleymân et-Teymî eş-Şehîdî el-Fergānî el-Ûşî olup, günümüzde Kırgızistan sınırlarındaki, "Oş" şehrinde doğmuştur.  Osman el- Uşi, bir müddet Fergana şehrinin kadılık görevini de yapmıştır.

"Bed-ül Emali" kasidesi, altmış yedi beyitten meydana gelmiştir. Emâlî, lûgatte “imla’” kelimesinin cem’îsi (çoğulu) dir ve yazmak mânâsınadır. "Kitaba bakmaksızın kalpten-gönülden yazmak" anlamına gelmektedir. Müellif merhum, (bazı yerlerde beyitlerine nisbeten, Nazım Hazretleri olarak geçer) Tevhid’le alakalı bu eserini, hicri altıncı asrın sonlarına doğru yazmıştır. Emali beyitlerinde, çeşitli itikadi konular bulunmaktadır. Emali beyitleri, mezhepler arasında vuku bulan ihtilaflara, Ehli Sünnet mezhebinin cevabı niteliğindedir. Ehli Sünnet mezhebinin inanç esaslarını bir arada toplayan bu manzumenin esası, Kelime-i Şehadetin özlü manasında toplanmıştır. Okuyucularımız, daha az detaylı iman esasları için, İmam Gazali'nin İhya' eserinde tasnif ettiği biçimde, "Kelime Şehadetin anlamı" yazısına müracaat edilebilir. (Bkz. Kelime Şehadetin Anlamı)

Kaside içinde; ilahiyat konuları, Allah'ın sıfatları ve fiileri, Allah'ın görülmesi meselesi, Kuran-ı Kerim, ahiret hayatı, peygamberlik (nübüvvet) konuları, Melekler, Mirac Hadisesi, Mucize, Keramet bahsi, Hilafet, İman ve küfür meseleleri, Tekvin sıfatı, Rızık meselesi, Deccal ve Nüzulü İsa (a.s), Büyük günah meselesi, İman-amel ilişkisi, Cennet, Cehennem, Mizan, Sırat, Şefaat ve Ecel konuları beyitler halinde ele alınmıştır.

Bed'ül Emali'de; imana-îtikâda dair meseleler; Ehl-i Sünnet mezhebine göre, beyitler halinde sıralanıp, okuyucuyu yormayacak şekilde inci gibi dizilmiştir. Bu kasidenin çeşitli dillerde şerhleri vardır. Aliyyü’l-Kaarî’nin "Şerhu’l-Emâli" ve Muhammed b. Süleyman el-Halebî er-Rihavî'nin "Nuhbetü'l-Leâlî Şerh Bed’u’l-Emâlî" isimli şerhleri,  Arapça olanlar arasında en meşhurlardandır. 

Bed'ül Emâli, eskiden medreselerde okunur, her din âlimi ve medrese talebesi bu kasideyi ezbere bilirdi. Yaklaşık dokuz asırdan beri, her devirde Müslümanlar tarafından okunup ezberlenmiş, şerh edilerek üzerine açıklamalar yazılmış, akaid ve kelamda yararlanılmış olan bu eser, geniş kesimlerce itibar görmekte ve halen belli çevrelerce okunup, ezberlenmektedir. 

1.Beyit 

يَقُولُ الْعَبْدُ فِي بَدْءِ اْلأماَلِي * لِتَوْحِيدٍ بِنَظْمٍ كَالَّلألِي 

Allah'ın kulu, (Emali Kasidesinin Müellifi) Tevhid için yazmış olduğu, inciler gibi dizilmiş manzum kitabı olan Emali'nin başında der ki: 

İzah: Osman el-Uşi, bu kasideyi inanç esaslarını ve özellikle tevhidi açıklamak amacıyla şiir tarzında yazdığını, ve emali beyitlerinin bir inci gibi ahenkle sıralandığını ifade eder.  

2.Beyit 

له الخلق مولانا قديم * وموصوف بأوصاف الكمال

Mahlukatın ilâhı, kadim olan Mevlamızdır. (Mevlamız ezelidir) ve Kâmil Sıfatlarla vasıflanmıştır.

İzah: "O her şeyden öncedir; kendisinden sonraya hiçbir şeyin kalmayacağı son'dur; varlığı aşikardır; gerçek mahiyeti, insan için gizlidir. "O her şeyi bilir."(Hadid/3) "Yaratmaya başlayan, sonra onu tekrarlayan O'dur, ki bu, O'nun için pek kolaydır. Göklerde ve yerde (tecelli eden) en yüce sıfat O'nundur. O, mutlak güç ve hikmet sahibidir."(Rum/27)

3.Beyit 

هو الحي المدبر كل امر * هو الحق المقدر ذوا لجلال

O Hayy'dır; her bir emri tedbir edicidir. Hakk'tır; her bir emri takdir edicidir  ve Celal sıfatının sahibidir.

İzah: "Gökten yere kadar, olan bütün işleri Allah düzenler, sonra işler sizin hesabınıza göre bin yıl kadar tutan bir gün içinde O'na yükselir."(Secde/5)  

4.Beyit 

مريد الخير والشر القبيح   * و لكن ليس يرضى بالمحال

Hz Allah, hayrı ve kabih(çirkin) olan şerri murat edicidir . Lakin Hz Allah, muhale (kötü fiillere) razı değildir (kötülüğe rızası yoktur).

İzah: Mu'tezile'ye göre "اصلح على الله" vardır, yani Allah'a iyiyi yaratmak vacibtir. Kötüyü yaratmaz. Ehli sünnete göre ise iyiyi de kötüyü de her şeyi Allah (cc) yaratır. Ancak kulların iradesi mucibince yaratır. Kul birşeyi yapmak ister, Allah da o fiili onun için yaratır. Ama yine de kullarının iradelerini kötü tarafta tasarruf etmelerinden razı olmaz. Bu nedenle kullar yaptıkları fiilerin sorumluluğuna sahiptir. "Bu Allah’tan" derler; başlarına bir kötülük gelince de "Bu senin yüzünden" derler. “Küllün min indillah [Hepsi Allah’tandır] de, bunlara ne oluyor ki bir türlü laf anlamıyorlar.) (Nisa/78)

5.Beyit 

صفات الله ليست عين ذات * و لا غيرا سواه ذاانفصال 

Allah'ın sıfatları, zatının aynı değildir ve zatından ayrı da değildir.

İzah: Sıfatlar, mevsufun aynı değildir. Mu'tezile'ye göre ise aynıdır, onlara göre Allah demekle; "Kadir, Alim, Celil" gibi sıfatları demek aynı manadır. Ehli sünnete göre sıfatullah mahlukatta olduğu gibi mevsuflarından ayrılabilen değildir. Ezelden ebede kadar sıfatlar, Allah'ın zatıyla bakidirler. Nasıl ki güneşden gelen bir ışığa "güneşin aynıdır" demek yanlış olursa, Hz. Allah'ın sıfatları da böyledir. "Hiç gökleri ve yeri yaratan Allah'ın birliğinde şüphe edilir mi?"(İbrahim/10)  

6.Beyit 

صفات الذات والافعال طُرّا * قديمات مصونات الزوال 

O'nun zatının, efalinin ve sıfatlarının hepsi kadimdir, yok olmaktan korunmuştur (zail olmaya ihtimali yoktur).

İzah:Zatının sıfatları: "حىٌّ" gibi ihdas (yaratıcılık) manasını müştemil olmayan sıfatlardır. Ef'alinin sıfatları: "محى" (Hayat veren) gibi, "رزّاقٌ" gibi ihdas manasını müştemil olan sıfatlardır. Hasen-il Eş'ari hazretlerine göre ef'alinin sıfatları kadim değildir, hadistir, sonradan olan sıfatlardır. "O her şeyden öncedir; kendisinden sonraya hiçbir şeyin kalmayacağı son'dur; varlığı aşikardır; gerçek mahiyeti insan için gizlidir.O her şeyi bilir."(Hadid/3) "Yeryüzünde bulunan her şey fânîdir, gelip geçici, yok olucudur. Ancak Yüce ve Cömert olan Rabb’ımızın varlığı bâkîdir, ebedidir, son bulmaz." (Rahmân/26,27)

7.Beyit 

سمّى الله شيئا لا كالاشياء   *  و ذاتاً عن جهات الستّ خالٍ

Allah'a var olan manasında 'şey' diye tesmiye ederiz (isimlendiririz) ama "başka şeyler" gibi değil. Ve ciheti sitten (altı yön) münezzeh olan "zat" diye tesmiye ederiz.

İzah: Ayet-i kerime ile de sabittir ki Allah'a 'şey' kelimesini başka birşeye benzemez olarak  isimlendiririz. Çünkü şey mevcud olana denir ve Allah-ü teala vacibül vücudtur. Hz. Allah'ın 'zat' olarak isimlendirilmesi de hadis ile sabittir.  Hz. Allah'ın mekandan bağımsız olarak altı yönden hali olması, (bu yönlerin hepsinden münezzeh ve uzak olması), "Allah her yerdedir" diyen Mu'tezile ve Kaderiyye mezhebi ile "Allah arş-u aladadır." diyen Müşebbihe ve Keramiyye mezheplerine bir reddiye olarak söylenir. Halbuki Allah-u teala mekandan münezzehtir. "En güzel isimler Allah'ındır. O halde O'na o güzel isimlerle dua edin." (Araf/ 180) ayetinden hareketle, Allah'ın güzel isimlerle zikredilmesi en doğru olandır.

8.Beyit 

وليس الإسم غيراً للمسمّى * لدى اهل البصيرة خير آل

Ümmetin hayırlısı olan Ehl-i sünnete göre; isim, müsemmasının gayrı değildir.

İzah:Mesela Cenabı hakkın ismini zikreden müsemmasını yani zatını zikretmiş olur. Bu konuda çok farklı görüşler ortaya atılmıştır. Ehli sünnet ulemasının görüşü budur."O halde beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin de nankörlük etmeyin."(Bakara/152)

9.Beyit 

وما إن جوهرٌ ربّى و جسم   *  و لا كلٌّ و بعض ذو اشتمال

Rabbimiz, ne cevherdir ne de cisimdir. Ne küldür, ne de bir bütünün bir parçasıdır.

İzah: Hz. Allah, cevher değildir. Cevher, artık bölünemeyecek son cüzdür. Bazı mezhepler bunun sonsuzluk anlamına geldiğini ve Allah'ın aslında bölünemeyen son cüz olduğunu iddia ederler. Allah cisim de değildir. Çünkü cisim en az iki veya daha fazla şeyden mürekkep olandır. Haşa Hz. Allah her hangi bir şeyden (birleşmiş) mürekkeptir diyemeyiz. Hz. Allah "kül'de değildir. Kül ise cüzlerin toplamıdır. Aynı sebepten Cenabı Hak, "iştimal sahibi bağz" da değildir. Yani bir küll'ün şamil olduğu, kapsadığı bir cüz değildir veya her hangi bir mekana, zamana şamil olan herhangi bir şey de değildir. Akla gelebilecek her türlü tahayyülden uzaktır. Akıl, bu hususta yorum yapmaktan acizdir.

10.Beyit 

وفيِ الاَذهاَنِ حَق  كَوْنُ جُزءٍ   بِلاَ وصْفِ التََّجزِّ ي ياابن خاَلي

Ey dayı oğlu! Parçalanma vasfı olmayan "cüz-üllezi lâyetecezza'nın" varlığı zihinlerde sabittir, haktır.

İzah: Eskiden Arapça'da atom ve daha alt isimler olmadığı için  parçalanmayan en küçük parça, birim için; "cüz-üllezi lâyetecezza" olarak söylenmiştir. En küçük parçalanmayan bir parçanın varlığı, zihnen ispatlıdır.

11.Beyit 
وما القرأن مخلوقا تعالى  *    كلام الرب عن جنس المقال
Kur'an-ı Kerim, mahluk değildir (sonradan yaratılmış olmadı) Harf ve esvattan arınmış, ses, kelime ve harflere ihtiyaç duymayan Rabbin bir kelamıdır.

İzah: Cenab-ı hakkın zatı ile kaim, kelamı nefsi olan Kur'an, mahluk değildir. Bizim okuduğumuz, seslerle ifade ettiğimiz mushaflara yazılı olanlar da Kur'an'dır ki bunlarla kastedilen, mahluk olan elle tutulan mushaf ve kitaptır. Hz. Allah'ın kelamı zatı gibi kadimdir, sonradan yaratılmış değildir ve yaratılan hiç bir şeye benzemez, mahluk değildir. Seslerle, harflerle ifade edilemez. Mesela;  Musa (a.s) Hz. Allah'ın sesini müşahede etmiştir ama nasıl bir ses olduğunu tarif edememiştir. Çünkü o mahluk değildir. Yaratılmış hiç bir şeyle onu ifade etmek mümkün değildir.

12.Beyit 

و رب العرش فوق العرش لكن *   بلا وصف التمكن واتصال

Arşın Rabbi, arşın fevkindedir, lakin mekandan ve zamandan münezzehtir.

İzah: Hz. Allah'ın bir mekanla mütemekkin olması (mekana sahip olması), "Muhalefün lil-Havadis" (sonradan yaratılmışlara benzememe) sıfatına uygun değildir. Selef alimleri, ayette tevil yapmayı uygun görmeyerek "istiva malum, keyfiyyeti meçhul" demişlerdir. Ayette geçen "İstiva" keyfiyyetinden sual etmek caiz değildir. Halef ulemasına göre ise "istiva'dan maksat "kastetmek, yönelmek,ve hakimiyeti altına almak gibi manalara tevil edilmiştir. "Sonra (Allah), buhar halinde olan göğü yaratmaya yöneldi de ona ve arza: "ikiniz de isteyerek veya istemeyerek gelin!' dedi. (Fussilet/11)

13.Beyit 

وما التشبيه للرحمن وجهاً  *   فصن عن ذاك اصناف الأهال
Rahman olan Allah'ı, herhangi bir şeye benzetmek hoş değildir. Ehl-i İslam'ı (müslüman halkı), Hz. Allah'a teşbih yapmaktan koru. 

İzah: Hz. Allah'ın zati sıfatlarından bir tanesi de "Muhalefün lil-Havadis"tir. Hz. Allah, yaratılan hiç bir şeye benzemez ve yaratılan her hangi bir şeyle tasavvur dahi edilemez.  Eğer istemeden de olsa, aklımıza Hz. Allah'ın şekline dair düşünceler gelirse, biliriz ki Hz. Allah, bu düşündüğümüzden farklıdır. Zira her ne düşünürseniz düşünün, insan aklının havsalasını alan her şey,  Allah'ın yaratmış olduğu bir nesnedir/şeydir. Müşebbihe gibi bazı sapık mezhepler, Kur'an'ı Kerim'de sıkça geçen ve Hz. Allah için kullanılan "ayn, vech, yed" gibi kelimeleri delil göstererek Allah'ı tarif etmeye kalkarlar. Bu tarif etme hali, Ehli sünnette asla caiz değildir. "O, gökleri ve yeri yoktan yaratandır. "Size kendinizden eşler, hayvanlardan da (kendilerine) eşler yaratmıştır. Bu suretle çoğalmanızı sağlamıştır. O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. O işitendir, görendir."(Şura/11) 

14.Beyit 
ولا يمضى على الديّان وقت *  وازمان و احوال بحال
Deyyan olan (Bütün insanları hesaba çekecek olan Allah) Hz. Allah üzerinden; muayyen bir vakit, muhtelif zamanlar, ve herhangi bir değişiklik (tebeddülat) geçmez.

İzah: İbarede “vakit”le murad olunan “muayyen bir zaman dilimidir. “Ezman” ile kastedilen de farklı zaman dilimleridir. ‘Ahval’den maksad değişiklik ve farklılaşmadır. Ehli sünnet akidesine göre “zaman” yaratılmış bir şeydir. Zamanın bir evveli ve ezeli durumu vardır. Her şey yoktan var olur değişir. Ama Hz. Allah kadimdir, ezeli ve ebedidir. Zamanın üzerinde etkisini gösterdiği hiç bir şey, Hz. Allah için söz konusu değildir.

15.Beyit 
ومستغن الهى عن نساء *  واولاد اناث او رجال
Hz Allah,  zevceden kız ve erkek çocuk sahibi olmaktan müstağnidir.

İzah: Bu beyt; Hz. Meryem'in,  (haşa) "Allah’ın zevcesi" ve Hz. İsa (a.s.) 'ın (haşa) "O'nun oğlu" olduğuna inanan, Hristiyanlara ve meleklerin de (haşa) "Allah’ın kızları" olduğunu iddia eden Mekke müşriklerine/kafirlerine bir reddiyedir. "Deki: Allah bir tektir, O hiçbir yere muhtaç değildir. Doğurmamış ve doğmamıştır. Hiçbir şey Ona denk değildir." (İhlâs/1-4)

16.Beyit
كذا عن كل ذى عون ونصر *  تفرّد ذوالجلال و ذوالمعال
Yine böyle azamet ve yücelikler sahibi benim ilahım, her avn (karşılıklısız yardım) ve nassar (ara sıra ve karşılıklı yardım) sıfatlarından müstağnidir. Celal ve Mea'l sıfatının sahibi olan Hz. Allah, tek oldu.

İzah: Allahü Teala varlığında, hiçbir şeye muhtaç değildir. Hiçbir yardım veya ihtiyaç O'na gerekmez. Bütün herşey O'na muhtaçtır. O, bütün acizliklerden noksanlıklardan münezzehtir. "Deki: Allah bir tektir, O hiçbir yere muhtaç değildir. Doğurmamış ve doğmamıştır. Hiçbir şey Ona denk değildir." (İhlâs/1-4)

17.Beyit 
يميت الخلق قهرا ثم يحيى  *  فيجزيهم على وفق الخصال
Hz. Allah, kahır ve galebe cihetinden (eşi benzeri olmayan bir kudretle) mahlukatı öldürür, sonra Hz. Allah, zamanı gelince mahlukatı tekrar ihya eder (diriltir). Akabinde Hz Allah, onları amellerine muvaffak olmak üzere cazalandırır (amellerinin karşılığını cezasını veya mükafatını verir).

İzah: Ölü idiniz sizleri diriltti, sonra öldürecek sonra tekrar diriltecek ve sonunda O'na döneceksiniz; öyleyken Allah'ı nasıl inkar edersiniz?" (Bakara/28)

18.Beyit 
لاهل الخير جنات و نُعْمى  *  و للكفار أدراك النكال
Hayır ehli için, ahirette cennetler ve nimetler vardır, küfür ehli için cehennemden derekeler vardır.

İzah: "İyilik edenlere, en güzel mükâfat ve daha fazlası vardır. Yüzlerinde keder ve zilletten bir eser yoktur. İşte bunlar Cennette devamlı kalacaklardır." (Yunus/26) ,"Cennetin neresine bakarsanız bakın, bol nimet ve büyük saltanat görürsünüz."(İnsan/20) "Mümin olarak salih amel işleyeni, sıkıntısız güzel bir hayat içinde yaşatacağız. Bunları, yaptıklarının en güzeli ile mükâfatlandıracağız." (Nahl/97) "İyi amellerinin mükâfatı olarak, insanları memnun edecek neler hazırlandığını hiç kimse bilemez."(Secde 17), Cehhennem Azabı; "Kâfirleri, en şiddetli azapla cezalandıracağım." [Al-i İmran 56],"Onların azapları hiç hafifletilmez." [Bakara 86],"Âyetlerimizi inkâr edenleri ateşe sokarız; onların derileri yandıkça, daha fazla acı duymaları için derilerini değiştiririz. Allah güçlü ve hakîmdir!" [Nisa 56] 

19.Beyit

ولا يفنى الجحيم و لا الجنان * وما اهلوهما اهل انتقال 

Cennet ve cehennem, fani değildir. (insanlar) Cennet ve Cehenneme intikal ehli olurlar ve bunların halkı için de ölüm yoktur.

İzah: Cehmiyye taifesi, Cennet ve Cehennem ehlinin gittikleri yerde, fani oldukları görüşüne sahiptirler. Halbuki herkes yaptığı ameline göre Cennet ve Cehennemde ebedi kalacaktır. "İman edip salih amel işleyenler, Firdevs Cennetlerinde sonsuz kalır, oradan hiç ayrılmazlar."(Kehf/107-108),"Allah’ın, meleklerin ve bütün insanların lâneti, kâfir olarak ölenlerin üzerinedir. Lânette temelli kalırlar, azapları da hafifletilmez ve geciktirilmez.", [Bakara 161, 162], "Orada devamlı kalırlar, azapları hafifletilmez, kurtuluş ümitleri de yoktur." [Zuhruf 75]

20.Beyit

يَرَاهُ المُؤْمِنُونَ بِغَيْرِ كَيْفٍ   وَاِدْرَاكٍ وَضَرْبٍ مِنْ مِثَالٍ
Mü’minler, cennette Allahü Teala'yı keyfiyet ve idraktan bir halde, heyet ve suretten bir neva, mukarin olmayarak, ru’yet ederler (görürler).  

İzah: Ehli-Cennet için "Ru’yet" (Allahü Teala'nın görülmesi), mekan cihet ve suretten münezzeh olduğu halde, mahiyetini idrak edemediğimiz bir şekilde müminlere cennette ikram olunacak ve inkişaf edilecektir. Ru’yetüllah, ehli-cennet için haktır. Ayette geçen "يَرَاهُ" (yerahü) fiilindeki zamir,   Allahü Teala'ya racidir. Kur’an-ı Kerimde; وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ "O yüzler Rablerine bakacaklardır." (Kıyame/23) Hadisi Şerifte; إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ، كَمَا تَرَوْنَ الْقَمَرَ لَّيْلَةَ الْبَدْرِ yani "Ey ehli iman! Siz rabbinizi leyle-i bedirde kameri gördüğünüz gibi  bilâ şek velâ şübhe (asla şek ve şüphe olmadan) görürsünüz" buyurulmuştur.

21.Beyit
فَينْسَوْنَ النَعِيمِ اِذَا رَاَوْهُ     فَيَا خُسْرَانَ اَهْلِ الْاِعْتِزَالِ     
Cennette müminler, Allahü Teala'yı gördükleri zaman, cennetin nimetlerini unuturlar. Vah o Mu’tezilenin hüsranına ve mahrumiyetine. (Ey Ehli sünnet! bu meselede hüsranı Mu’tezile'den hazer ediniz (sakınınız)).

İzah: Beyit, Mu’tezilenin cennette ru’yetüllah ni’metinden mahrum olacaklarını işaret etmiştir, çünkü onlar rahmeti ilahi ile cennete dahil olsalar bile, ru’yetullah hususunu inkar ettikleri için  ru’yetullah ni’metinden mahrumdurlar. "İhsanda bulunanlar için, güzellik ve bir ziyâdelik vardır ve onların yüzlerini ne karalık ve ne de bir alçaklık kaplamaz. İşte onlar cennet ehlidirler. Onlar orada ebedîyyen kalıcılardır." (Yunus/26)

22.Beyit
وَماَ اِنْ فِعْلٌ اَصْلَحْ ذُو افْتِرَضِ   عَلَي الْهَدِي الْمُقَدَّسِ ذِي التَّعَالِِي 
Kulun menfeatine olan hiçbir fiil, Azamet ve Rıfat sahibi, Mukaddes, Hadi (hidayet veren) Cenabı Hak üzerine farz değildir (gerekli değildir.).

İzah:Allahü Teala üzerine, kul için menfaat olacak her türlü nimet (zenginlik, güzellik, müslüman olması) vb. hiçbir  nimeti vermesi/fiili yapması gerekli değildir, bu nimetleri vermek zorunda da değildir. Allah, dilediğini yapar, O hiçbir şeye zorlanamaz Zira Ayeti Kerime' de; يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ  "Fakat o dilediğini dalâlette bırakır ve dilediğini hidâyete erdirir"(Nahl/93) وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى "Allah dileseydi, elbette onları hidayet üzerinde toplardı."(Enam/35) وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا "Eğer biz dilemiş olsaydık, her nefse hidâyetini verirdik."(Secde/13) buyrulurak, Allahü Teala'nın dilediğini yaptığı ifade edilmiştir.

23.Beyit
وَفَرْضٌ لاَزِمٌ تَصْدِيقٌ رُسْلٌ    وَاِمْلاَكٍ  كِرَامٍ باِالنَّوَالِي
Rasulü Azam Hazeratı (bütün peygamberleri) ve envai neval “ihsan” ile ikram olunmuş melaikeyi (melekleri) kiramı tasdik farzı lazımdır. Yani fazı ayndır.

İzah: Nazım Hazretleri (Osman El Uşi),  beytin başında "farz" ifadesini, "lazım" ile te’kit etmesi  Rasulleri ve Melekleri  tasdikin "farzı ayn" olup, "farzı kifaye" olmadığını işaret içindir. Bunları inkar eden, bunlara inanmayan münkir de ehli imandan değildir. "İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki, Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır. (Allah'ın rızasını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir. Antlaşma yaptığı zaman sözlerini yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte doğru olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır. Müttakîler ancak onlardır!" (Bakara/177)
 

24.Beyit
وَ خَتَمُ الرَّسُلَ باِلصَّدْرِ الْمُعَلَّى * نَبِيّ هَاشِميّ ذِى جَمَالٍ
Rasüllerin sonuncusu Haşimî'dir. Cemil sıfatının sahibi olan Nebi, Sadr-ı Muallâ'dır.

İzah: Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v) son peygamberdir. Ondan sonra peygamber gelmeyecektir. O, Nebi  ve aynı zamanda rütbe, nur ve ruh itibariyle bütün peygamberlerden evveldir ve efdaldir. Hadis-i şerifte “اَوَّلُ مَا خَلَقَ اللهُ نُورِي اَوْ رُوحِي وَ كُنْتَ نَبِيًّا وَ آدَمَ بَيْنَ الْمَاءِ وَالطِّينِ  “Allah, önce benim nurumu ve ruhumu yarattı. Adem (a.s), su ile çamur arasında iken,   ben peygamberdim." buyrulmaktadır. "Muhammed, sizin adamlarınızdan hiçbirinin babası değildir. Ama Allah'ın Resulü ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkiyle bilendir.." [Ahzab/40]

25.Beyit
اِمَامُ الْأنْبِيَاءِ بِلاَ اخْتِلَافٍ   وَ تَاجُ الأصِْفيَاءِ بِلَا اخْتِلَالِ        
Fahri Alem Efendimiz (s.a.v), ihtilafsız (bila ihtilaf) Enbiya Izamın İmamı (bütün peygamberlerin önderi), şüphesiz (bila ihtilal) seçkin kulların (esfiyanın) da tacıdır. 

İzah: Rasulullah efendimiz, mirac saadetlerinde bütün peygamberlere imam olmuş ve ulema ve şüheda gibi esfiyaya da önder olmuştur. "Resullerden kimisini kimisine üstün kıldık." [Bakara 253],"Biz seni bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik." [Sebe 28],"Sen içlerinde bulunduğun sürece, Allah onlara azap etmez."(Enfal/33) ve "Elbette sen, en büyük ahlak üzeresin." [Kalem/4]  buyrularak peygamber efendimizin yüceliği ve örnek karakteri övülmüştür.

26.Beyit
  وَ بَاقٍ شَرْعُهُ فِى كُلِّ وَقْتٍ   إلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ ارْتِحَالِ  
Hatemül Enbiya olan Nebiyyi Zişan efendimizin (s.a.v) şeriati, kıyamete kadar (tüm insanlar dünyadan ahirete irtihal ettiği güne kadar herbir vakitte) bakidir. 

İzah: Beyitte geçen “فى كل وقت her vakitte” ile  kastedilen Cehmiyye fırkasının "şeriatin, Nüzul-ü İsa (a.s) ile sona erecek" iddiasına bir reddiyedir. Cehmiyye’ye göre, İsa (a.s) nüzulu ile birlikte kendi şeriatını uygulayacaktır. Ehl-i sünnet Cehmiyye'nin bu görüşünü reddeder. "Bütün dinlerden üstün kılmak üzere, Resulünü hidayet ve hak dinle gönderen Odur." (Fetih/28),  "Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm’ı seçtim" ( Maide/3), "Her kim İslam’dan başka din ararsa, asla kabul edilmeyecektir. O kimse ahirette hüsrana uğrayanlardan olacaktır." (Ali imran 85), Hadis-i şerifte de islam şeriatinin kıyamete kadar devam edeceği şu şekilde ifade edilmiştir. “Bu din ayakta durmaya mutlaka devam edecektir. Onun namına, tâ kıyamet kopuncaya kadar müslümanlardan bir cemaat çarpışacaktır.” (Müslim: 1922)

27.Beyit
 وَ حَقٍّ اَمْرُ مِعْرَاجٍ وَ صِدْقٌ     فَفِيهِ نَصُّ اَخْبَارٍ عَوَالٍ
Mirac emri (hadisesi), sadık ve haktır. Bu konuda (mirac hadisesinde), Âli (yüksek) ve aleni (açık) mertebede haberler vardır.

İzah: Peygamber efendimizin (s.a.v) Mirac hadisinin vuku haktır,sadıktır. Mirac hadisesi, Kuran-ı Kerim Nassı kat-i ile sabittir. سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ  إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ  "Bir gece, kendisine âyetlerimizden bir kısmını gösterelim diye (Muhammed) s.a.v kulunu Mescid-i Harâm'dan, çevresini mübarek kıldığımız Mescid-i Aksâ'ya götüren Allah noksan sıfatlardan münezzehtir; O, gerçekten işitendir, görendir." (İsra/1) Bu kısım haberi mütevatir ile sabittir. Münkiri kafirdir. Mirac hadisesinin, Mescidi Aksa'dan semavata kadar  olan bölümü  haberi meşhur ile sabittir.  İnkar eden mudıl “dalalet ehli, sapık” olur. 

28.Beyit 
وَ إنَّ الأَنْبِياءَ لَفِى أَمَانٍ * عنِ الْعِصْيَانِ عَمْداً وَ انْعِزاَلِ
Muhakkak Peygamberler kasten isyandan, “günah işlemekten”, Peygamberlik makamından azl edilmekten korunmuşlardır, Onlar, emniyet içindedir.

İzah: Bütün Peygamberler bilerek, bilmeyerek veya sehven(unutarak)  emre muhalefet etmekten masumdurlar. Allah'ın emirlerini çiğnemezler. Günah işlemezler.Noksanlık ve zaaf göstermezler.İnsani yönleri itibariyle oluşabilecek her türlü zelleleri sebebiyle, Onlar masumdur.

29.Beyit
وَ مَا كَانَتْ نَبِيّا قََطْ أُنْثَى * وَ لاَ عَبْدٌ وَ شَخْصٌ ذُو افْتِعَالِ
Nebi, hiçbir zaman nisa (kadın), köle veya kötü fiil sahibi bir kimseden olmamıştır. 

İzah: Kadın taifesinden Nebi olmaz. Zira nübüvvet davet ve mucize izhar gibi ahvale muhtaçtır. Bu konuda Eşari mezhebi Hz. Meryem ve Hz. Asiye gibi kadınları istisna tutmuşlardır. Kölelerden peygamber olmaz. Kötülük işleyenden, kötü fiilerde bulunanlardan, peygamber olmaz. Peygamberler her türlü günahtan uzaktır.

30.Beyit 
وَ ذُو الْقَرْنَْينِ لَمْ يُعْرَفْ نَبِيّاً   كَذَا لُقْماَنُ فَاحْذرْ عَنْ جِدَال
Zülkarneyn (a.s)'ın  nübübüvveti, maruf olmadığı (bilinmedi) gibi Lokman (a.s)'ın nübüvveti de maruf değildir. Bu hususda sen mücedeleden (tartışmaktan) sakın.

İzah: Zülkarneyn (a.s) ve Lokman (a.s) ın nübüvvetleri sabit değildir. Nübüvvetlerin adedi hususunda tartışma ve mücadeleden geri kalarak, bu ilmi "Allah bilir" demek en doğrusudur. "Gerçekten biz O Zülkarneyn'i yeryüzünde iktidar sahibi yaptık ve ona ulaşmak istediği her şeyi elde etmesinin bir yolunu verdik." (Kehf/84), "Andolsun ki biz, Lokman'a "Allah'a şükret!" diye hikmet verdik. Kim şükrederse kendi iyiliğine eder. Kim de nankörlük ederse, şüphesiz ki Allah, hiçbir şeye muhtaç değildir, daima övülmeye layıktır." (Lokman/12)

31.Beyit
وَ عِيسَى سَوْفَ يَأْتىِ ثُمَّ يُتْوِى * لِدَجَّالِ شَقيِّ ذِى خَبَالٍ
Yakında İsa (a.s.) gelecektir, kafir ve fasid deccali helak edecektir.

İzah: Ehli Sünnet itikadına göre, kıyamete yakın olarak gerçekleşmesi hak olacak bazı alametler vardır. İsa (a.s)ın nüzûlü ve Deccal’in gelmeleri de haktır. Hz. İsa (a.s) Deccal’i mağlup ederek onu öldürecek ve İslam'ı yeryüzünde yeniden canlandıracaktır. "Hani Allah, İsa'ya demişti ki: 'Ey İsa, doğrusu seni Ben vefat ettireceğim ve seni Kendime yükselteceğim, seni inkar edenlerden temizleyeceğim ve sana uyanları kıyamete kadar inkara sapanların üstüne geçireceğim. Sonra dönüşünüz yalnızca Banadır, hakkında anlaşmazlığa düştüğünüz şeyde aranızda Ben hükmedeceğim." (Al-i İmran/55), "Ve: "Biz, Allah'ın Resulü Meryem oğlu Mesih İsa'yı gerçekten öldürdük." demeleri nedeniyle de (onlara böyle bir ceza verdik.) Oysa onu öldürmediler ve onu asmadılar. Ama onlara (onun) benzeri gösterildi. Gerçekten onun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir şüphe içindedirler. Onların bir zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. Onu kesin olarak öldürmediler. Hayır; Allah onu Kendine yükseltti. Allah üstün ve güçlüdür, hüküm ve hikmet sahibidir." (Nisa/157,158) (Bkz. Deccal fitnesi ve Kehf Suresi)

32.Beyit
كََرَامَاتُ الْوَلِيِّ  بِدَارِ دُنْيا    لَهَا كَوْنٌ فَهُمْ اَهْلُ النَّوَالِ
Darı dünyada (Dünya aleminde) velilerin kerametlerinin olması, hak ve sabittir. Zira o Evliyaullah, ilahi lütuflara mazhar olmuş, ihsan sahibidir. 

İzah: Dünyada evliyanın ellerinden zuhur eden harikulâde hallere "keramet" denir ve bunlar haktır. Keramet: امرٌ خارقٌ الْعادةِ مقرونٌ بالمعرفةِ والطاعةِ خالٍ عنْ النبوَّةِ به Nübüvet davasından  hali olarak,  ma’rifet ve ta’atı ilahiyeye makrun harikulâde işlerdir. Evliyaullahtan zuhur eder. Davayı Nübüvvete mukarın (olağanüstü işler peygamberlerden sadır olmuş) ise bunlar mucize olarak isimlendirilir. Mucize ancak Peygamberi Izamdan zuhur eder. Ekseri mu’tezile mensupları,  "mucize ve kerameti" inkar etmiştir. "Zekeriyya ne zaman kızın (Meryem'in) bulunduğu mihraba girdiyse, O’nun yanında bir yiyecek buldu: “Meryem! bu sana nereden geliyor?” dedi. O da: “bu Allah tarafından, şüphe yoktur ki, Allah kimi dilerse ona sayısız rızık verir” derdi.”(Âli İmran/37)"

 

33.Beyit
وَلَمْ يَفْضِلْ وَلِيٌّ قَطْ دَهْرًا * نَبِيًّا اَوْ رَسُولاً فيِ انْتِحَالٍ
Veli, hiçbir zaman nebiden veya rasülden üstün olmadı, onlardan daha faziletli veya onlara müsavi de olmadı.

İzah: Ehli Sünnet itikadına göre veliler, ümmeti oldukları paygamberlere tabidirler. Tabi olan tabi olunandan  üstün veya ona eşit olamaz. Hz. Ömer (r.a), Peygamber Efendimizin (s.a.v)'in konuyla ilgili şöyle buyurduğunu rivayet eder: "Allah'ın kulları içinde bir takım insanlar vardır ki; nebi, şehid değildir. Fakat kıyamet günü, Allah Teala'nın kendilerine bahşettiği lütuf ve makamlardan dolayı peygamberler de şehidler de kendilerine gıpta ederler" Sahabe: "Ya Resulullah, onların kimler olduğunu bize haber verir misin?" deyince Allah Resulü: "Onlar, aralarında herhangi bir mal alışverişi ve akrabalık bulunmadan Allah'ın muhabbeti için birbirlerini sevenlerdir. Allah'a yemin olsun ki, onların yüzleri nur gibi parlamakta ve kendileri de nurdan minberler üzerinde bulunmaktadırlar. İnsanlar korktukları zaman onlar korkmazlar. Yine, insanlar üzüldükleri zaman onlar asla mahzun olmazlar" (Ebu Davud/799) buyurdu.

 34.Beyit

وَلِلصِِّدّيقِ رُجْحَانٌ جَلِيٌّ * عَلىَ اْلاَصْحَابِ مِنْ غَيْرِ احْتِمَالِ
Hz. Ebu Bekir (r.a) için sair ashab üzerine açık olan, (hilafette) tercih edilmesinde, şek ve şüphe olmayan bir üstünlüğe sahiptir.

İzah.  Hazreti Ebu Bekr'in (r.a) asıl adı Abdullah'tır. Künyesi Ebû Bekir’dir. Cahiliye dönemindeki Abdu’l-Kâbe olan ismi, iman ettikten sonra Peygamberimiz tarafından “Abdullah” olarak değiştirilmiştir. Efendimizin (s.a.v) ilk değiştirdiği isim, O'nun ismidir. Babası Ebû Kuhâfe Annesi Ümmü’l-Hayr Selma binti Sahr'dır. Allah Rasülü (s.a.v), Hz. Ebu Bekr'in (r.a.) fazileti hakkında "İnsanlardan dost tutmuş olsaydım, muhakkak ki Ebu Bekir'i dost tutardım." (Tirmizi 14) buyurmuştur. Ayet-i Celile'de Sevr mağarasındaki olay anlatılırken şu şekilde bir hitap vardır. "Eğer siz ona (Peygamber'e) yardım etmezseniz, Allah ona yardım eder. Hani o kâfirler, onu Mekke'den çıkardıkları vakit sadece iki kişiden biri iken, ikisi de mağarada bulundukları sırada arkadaşına «Üzülme, çünkü Allah bizimledir.» diyordu. Allah onun kalbine sükûnet ve kuvvet indirmişti ve onu görmediğiniz bir orduyla desteklemişti. Kâfirlerin sözünü alçaltmıştı. Yüce olan Allah'ın kelimesidir. Ve Allah güçlüdür, hikmet sahibidir." (Tevbe/40)

35.Beyit.
وللفارق رجحان وفضل  على عثمان ذى النورين عال
Ömer-ul Faruk (r.a) icin, yüce (ali) ve zinnureyn (iki nur sahibi) Hz. Osman (r.a)'a kıyasla rüchan ve fazilet vardır.

İzah: Hz. Ömer (r.a), Künyesi Ebu Hafs ve Lakabı: Faruk'tur. İslamiyette iman ile küfür arasını hüküm ve husumette hak ile batıl arasını tefrik ettiği (ayırdığı) için bu lakap ile adlandırılmıştır. Babasının ismi: Hattap bin Nüfeyl Annesinin adı: Hatebe binti Hişam'dır. Müğira ibn Şubenin kölesi olan Ebu Lü'lü (firus) tarafından şehit edildi. Hz. Ömer, Şia'nın iddia ettiği gibi hilafette haksızlık etmemiştir ve hilafete Hz. Osman'dan daha faziletli ve ehil bir zat olmuştur.. Hz. Osman, peygamberimizin kızı Rukiye ile evlenmiş, sonra hanımı vefat edince peygamberimizin diğer kızı, Ümmü Gülsüm ile evlenmiştir. Bu nedenle peygamberimizin kızlarıyla sırasıyla evlendiği için, peygamberimiz tarafından "Zinnureyn" olarak isimlendirilmiştir.

36.Beyit.
وذوالنورين حقا كان خيرا  من الكرار في صف القتال
İki nur sahibi olan Hz. Osman (r.a), savaşlarda cesaretli, harp saflarına atılmakta korkusuz olan  Hz. Ali (r.a)'den daha hayırlı olmuştur.

İzah: Halifelerin üçüncüsü Hz. Osman (r.a) Ümeyyeoğulları ailesine mensup olup, nesebi beşinci ceddi olan Abdi Menaf'ta Resulullah (s.a.v) ile birleşmektedir. Fil olayından altı sene sonra Mekke'de doğmuştur. Annesi, Erva binti Küreyz b.Rebia b. Habib b. Abdi Şems'tir. Büyükannesi ise Resulullah (s.a.v)'ın halası Abdülmuttalib'in kızı Beyda'dır. Künyesi, "Ebû Abdullah'tır. Ona, "Ebu Amr" ve "Ebu Leyla" da denilirdi. Hz. Osman (r.a), iman ettiği zaman bunu duyan amcası Hakem b. Ebil-Âs onu sıkıca bağlayarak hapsetmiş ve eski dinine dönmezse asla serbest bırakmayacağını söylemişti. Hz. Osman (r.a) ebediyyen dininden dönmeyeceğini söyleyince, kararlılığını gören amcası onu serbest bırakmıştır. Hz. Osman, hanımı Hz. Rukiyye ağır hasta olduğu için, Resulullah (s.a.v)'in izniyle Bedir savaşından geri kalmıştı. Hz. Rukiyye, ordu Bedir'de bulunduğu esnada vefat etmiş, müslümanların zaferinin müjdesi Medine'ye ulaştığı gün toprağa verilmişti. Fiili olarak Bedir'de bulunmamış olmakla birlikte Resulullah (s.a.s) O'nu Bedir'e katılanlardan saymış ve ganimetten ona da pay ayırmıştır. Rukiyye'nin vefat edişinden sonra Resulullah (s.a.s), Hz. Osman'ı diğer kızı Ümmü Gülsüm ile evlendirdi. Hicretin dokuzuncu yılında Ümmü Gülsüm vefat ettiğinde Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştu: "Eğer kırk tane kızım olsaydı birbiri peşinden hiçbir tane kalmayana kadar, onları Osman'la evlendirirdim" ve yine Hz. Osman'a "Üçüncü bir kızım olsaydı muhakkak ki seninle evlendirirdim" demiştir.

37.Beyit:
وللكرار فضل بعد هذا علي الاغيار طرا لاتبا
Savaş meydanlarında, -aslanlar gibi- çarpışan Hz. Ali, (kerremellahü veche) için (Hz.Ebu Bekr, Hz. Ömer, Hz. Osman'dan sonra geriye kalan) diğer bütün sahabiler üzerine şeksiz ve şüphesiz üstünlük vardır. Sen artık bundan başka iddiaları önemseme.

İzah: Hz. Ali (r.a), Resulullah'ın amcasının oğlu, damadı, dördüncü halifedir. Babası Ebû Talib, annesi Kureyş'ten Fâtıma binti Esed, dedesi Abdulmuttalib'tir. Künyesi Ebu'ı Hasan ve Ebû Tûrab (toprağın babası), lâkabı Haydar; ünvanı Emîru'l-Mü'minin'dir. Ayrıca 'Allah'ın Arslanı' ünvanıyla da anılır. Hz. Ali (r.a), küçük yaşından beri Resulullah'ın yanında büyüdü. On yaşında İslâm'ı kabul ettiği bilinmektedir. Hz. Hatice'den sonra müslümanlığı ilk kabul eden O'dur. Peygamber efendimiz (s.a.v) ile Hz. Hatice'yi bir gün ibadet ederken gören Hz. Ali'ye, Peygamberimiz; şirkin kötülüğünü ve tevhidin manasını anlattığında, Hz. Ali (r.a), hemen müslüman olmuştur. Mekke döneminde her zaman Resulullah'ın yanındaydı. Kâbe'deki putları kırmasını şöyle anlatır: "Bir gün Resul-u Ekrem ile Kâbe'ye gittik. Resul-u Ekrem omzuma çıkmak istedi. Kalkmak istediği zaman, kalkamayacağımı anladı, omzumdan indi, beni omuzuna çıkardı ve ayağa kalktı. O esnada istesem ufukları tutacak sanıyordum. Kâbe'nin üzerinde bir put vardı, onu sağdan soldan ittim. Put düştü, parça parça oldu. Resulullah'ın (s.a.v) omuzlarından indim. İkimiz geri döndük." (Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 384).

38.Beyit
وَلِلصِّدِّيقةِ الُّرجْحَانُ فَاعْلَمْ   عَلَى الَّزَهْرَاء فِى بَعْضِ الْخِلَالِ
Sen bil ki Hz. Aişe-i Sıddıka, (RadiyAllahüanha) için bazı hallerde, Hz Fatıma-tüz Zehra (RadiyAllahüanha) üzerine rüchan (fazilet) vardır.

İzah: Hz Aişe-i sıddıka (r.a),  Sıddıkı Azam (r.a) Hz.Ebu Bekr'in kerimleri ve Efendimiz (s.a.v.) in zevce-i mütahherreleridir. Bu beyit, Hz. Aişe'ye iftira atan Şia zümresine bir reddiye niteliğindedir. Fatıma-tüz Zehra  (r.a) validemiz,  Fahri Kainat Efendimiz (s.a.v )in kerimleri olup, Ali (r.a)  hazretlerinin zevce-i tahireleridir. Bu rüchan bahsini de bir çok ahval var ise de musannıf hazretleri,  ahirette Hz. Aişe (r.a) validemizin, Rasulullah (s.a.v.) efendimiz ile derace-i ulyada, Hazreti Fatma (r.a) validemizin de Hz. Ali (r.a) ile birlikte bulunacakları cihete işaret eder. Zira Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hz. Aişe (r.a) ve Hz. Fatıma (r.a) validemizin de üstünlükleri hakkında bir çok Hadisi Şerif irad etmiştir. Ayet-i Celilede Hz. Allah (c.c),  Hz. Aişe (r.a) validemiz hakkında şu şekilde hitap etmiştir. 

"(Peygamber'in eşi hakkında) o yalanı uyduranlar içinizden bir güruhtur. Bunu kendiniz için kötü sanmayın, o sizin için hayırlı olmuştur. O kimselerden her birine kazandığı günah karşılığı ceza vardır; içlerinden elebaşılık yapana ise büyük azap vardır. Onu işittiğiniz zaman, erkek kadın müminlerin, kendiliklerinden hüsnü zanda bulunup da: 'Bu apaçık bir iftiradır' demeleri gerekmez miydi?" (Nur/11,12)

39.Beyit
وَ لَمْ يَلْعَنْ يَزِيدًا بَعْدَ مَوْتٍ   سِوَى الْمِكْثَارِ فِى الْاِغْرَاءِ غَالِ
Seleften hiç bir kimse, ölümünden sonra Yezid'e lanet eylemedi. Ancak haddi aşmakta (tecavüz etmekte) mübalağa edenler müstesna (aşırı gidenler lanet ettiler).

İzah: Selefden hiç kimse Yezid bin Muaviye hakkında la’net eylemedi ancak haddi aşan Rafizi ve Harici  gibi bazı şahıslar la’net eylemiştir. Hadisi Şerif:اُذْ كُرُوا مَوْتَاكُمْ بالخَيْرِ  "Ölülerinizi hayırla, iyi ve güzel halleri ile yâdediniz" buyurulmuştur. Bu mevzularda, susmak en doğrusudur.

40.Beyit
و ايمان المقلد ذو اعتبار    بانواع الدلائل كالنّصال
Keskin kılıç gibi (okun ucundaki demir parçası gibi etkili) kat-i deliller ile mukallidin imanı; muteberdir, bu iman geçerlidir.

İzah: Mukallit: قَوْلُ قوْلِ المُجْتَهدِ بِلاَ دليل   Başkasının sözünü delilsiz kabul eden kişidir. Mukallit olan  mü’minlerin imanı, muteberdir. Mesela: Bir kişi, "Annem ve babam iman etti, ben de onlar gibi  bu dine inandım ve bu dinden başka hak din yok" derse bu iman mu’teberdir ve bu ikrar kabüldür. Üç Türlü iman mertebesi  vardır. 1-İmanı taklit: Anne babadan görerek imandır. 2-İmanı İstidlali: Kişi; Farz, vacib, sünnet, haram gibi dinin emirlerini yasaklarının ne olduğunu bilir ve bu bilgisine göre  amel eder ve bunları çevresine öğretir. 3-İmanı hakiki: Enbiyanın imanı gibi, iman sahibi olmaktır. Asla kalbine şek ve şüphe gelmeyen imandır.

41.Beyit
وما عذر لذى عقل بجهل  بخلاق الاسافل و الاعال
En yüce ve en sefil şeyleri (Eâliyi-Esâfili veya yer gök alemlerini) yaratanı bilmemesi, akıl sahipleri için özür değildir.
 
İzah: Akıl baliğ olan bir kimse,  bilgisizliği (cehli) sebebi ile marifeti ilahiden mahrum olsa huzuru Rabbül aleminde, özrü kabul olmaz. Özür kelimesinin, üç manası vardır; 1) "ben işlemedim" der. 2) "şu sebeble işledim" der. 3)"işlemedim fakat bundan sonra işlerim" der. Bu beyitte murat olunan mana, üçüncüsüdür. "Ben cahil idim bilmiyordum" demek, kişiyi mes’uliyetten kurtarmaz. Zira arz ve semanın ve sair mahlukun yaratılmasında, kudreti ilahi açıkca görülür. Buna aklen inanmak lazım gelir.

42.Beyit
و ما ايمان شخص حال يأس  بمقبول لفقد الامتثال
Sekeratı mevt zamanında, şeriatin emirlerine tam imtisal olmadığı için bu şahsın imanı kabul olmadı.

İzah: "İmanı be’s" imanı, "ye’s imanı da denilir. Bir kimse, sekeratı mevt (ölüm anında) halinde iman etmiş olsa, Firavun imanı gibi son anda gayb alemi açıldıktan sonra iman etmiş olsa o kişinin imanı, makbul değildir. Nazım hazretleri (Osman El Uşi); bu beyiti, zikrolunan şu ayeti celileden iktibas etmiştir: فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَ "Fakat azabımızı gördükleri zaman, imanları kendilerine bir fayda vermeyecektir."(Mümin/85) "İsrâiloğullarını denizden geçirdi; Firavun ve askerleri de zulmetmek ve saldırmak için onların arkalarına düştü. Nihayet boğulma kendisini yakalayınca (Firavun:) 'Gerçekten İsrâiloğullarının inandığından başka ilâh olmadığına iman ettim, ben de müslümanlardanım!' dedi. Şimdi mi? Oysa daha önce isyan etmiş; bozgunculardanolmuştun (denildi)." (Yûnus, 90-91).

43.Beyit
وما افعال خير في حساب     من الايمان مفروض الوصال
Yerine getirilmesi farz olan (visali mefruza) âmeli saliha, imandan mahsup (imanın hesabından) sayılmadı.

İzah: Ameli hasene: namaz oruç, zekat ... gibi ibadetler,  imanın içine dahil değildir. İmanın aslı  ise tasdiki kalbtir. Hakiki iman budur. İman kalp ile tasdik edip, dil ile bu tasdik edilenleri söylemektir. İmanın Alameti ise, İslamiyetin hükümlerini yerine getirmektir. إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ "İnanan ve güzel amel işleyenler de insanların en hayırlılarıdır." (Beyyine/7) Kavli Kerim'inde iman ve ibadet “arasında” bir fark olduğu buyrulmuştur. İman ve amelin ikisi aynı şey değildir. İbadet etmeyen bir kişi, iman esaslarına tam olarak inanmışsa, tekfir edilemez.

44.Beyit
ولا يُقضى بكفرٍ و ارتداد  بعهر او بقتل و اختزال 
Bir kimse; gayrimeşru kötü fiil, zina, nefsi katil (adam öldürmek) ile küfür ve mürted hüküm olunmaz.

İzah: Mahzuratı şer-ıyyeden (büyük günahlardan) olan zina, katil, sihir, faiz, hırsızlık, yalan yere şahitlik, namuslu kadına iftira, gasbı mal, yetim malı yemek,..vs gibi fiillerin işlenmesi ile küfr ve irtidad ile hüküm olunmaz. Bunları işleyen kişi kafir olmaz ve dinden çıkmaz. "Allah, kendisine şirk koşulmasını bağışlamaz. Fakat bunun dışında kalan günahları dilediği kimse için bağışlar."(en-Nisa, 4/48) 

45.Beyit
وَ مَنْ يَنْوِ اِرْتِدَاداً بَعْدَ دَهْرٍ * يَصِر عَنْ دِينِ حَقٍّ ذِا انْسِلاَل
Bir kimse, bir zamanda mürtedliğe (dinden çıkmaya) niyet ederse, O kimse (o anda) hak olan dinden sıyrılıp çıkmış olur.

İzah: Mesela bir kimse, "bir sene sonra kafir olacağım" diye niyet etse o kişi hemen o anda kafir olur. Zira küfür kastının da küfür olduğu icma ile sabittir.  Dehr: Umumi zaman manasınadır. İster bir sene veya bir gün olsun müsavidir.

46.Beyit
ولفظ الكفر من غير اعتقاد  بطوع ردّ دين باغتفال
Kendi isteği  (tav ve ihtiyarı) ile dile getirdiği manaya inanmaksızın küfür lafzını söylemek, "gaflet ve cehalet" ile dini red etmektir.

İzah: Bir kimse bilgisizliği sebebi ile küfür olduğunu bilmeyerek, kendi ihtiyarı ile küfür kelimesi söylerse, İslam dairesinden çıkarak küfre dahil olur. “Şayet kendilerine niçin alay ettiklerini sorsan, ‘Biz sadece lafa dalmıştık ve aramızda eğleniyorduk”, derler. İtizarda bulunmayınız, muhakkak ki, siz imânınızdan sonra kâfir oldunuz. Eğer sizden bir zümreyi (tevbe edeceklerinden dolayı) affedersek, bir gürûhu onlar mücrim kimseler oldukları için azaba uğratacağızdır.” (Tevbe/65-66)

47.Beyit
ولا يحكم بكفر حال سكر    بما يهذى و يلغو بارتجال
Sarhoşluk halinde (sekr) iken irticalen (hazırlıksız olarak) boş sözü ve hezeyanı sebebi ile küfreden kişi, küfrü ile hüküm olunmaz.

İzah : Bir kişi; gerek  hamr, “şarab” veya sarhoşluk veren herhangi bir şey ile sarhoş halinde, söylediği küfür kelimesi sebebi ile  küfür ile hüküm olunmaz. Allah-u Teâlâ “Ey iman edenler, sarhoşken ne söylediğinizi bilinceye kadar namaza yaklaşmayın” (Nisa, 43) buyurarak sarhoşluğun bir nevi akıl zayıflığı olduğunu ifade etmiştir. 

 

48.Beyit
وماالمعدوم مرئيّا و شيئاً   لفقه لاح في يمن الهلا ل 
Mübarek olan hilalin bereketinde anlaşıldığı için, madum görülmez ve mevcut (şey) değildir. 

İzah: Ma'dum,yok olan demektir. Varlığı muhal olan madum hiçbir zaman "şey" konumuna gelmez. Ehli sünnete göre, madum görülmez, mevcut değildir ve "şey" denilmez. Mu’tezileye göre "madum" görülür, mevcut olmayan, Mutezile tarafından "şey" olarak isimlendirilir. Varlıklar üç kısma ayrılır. 1)Vacübül vücud: varlığı vacib olan, varlığı kendi zatında olan. Hz Allah'tır. 2) Mümkinül vücud, Ca-izül vücud da denir; olsa da olur olmasa da olur. Kainat ve alem gibi 3)Mümteni-ül vücud: Varlığı hiç bir şekilde olmayan. Cenab-ı Hakk ın ortağı yoktur, bir ortağının olması da imkansızdır.

49.Beyit
و غيران المكون لا كشيئٍ   مع التكوين خذه لاكتحال  
Tekvin ile beraber mükevvenat ayrıdır. Aynı "şey"değildir. Sen bunu kühl (gözüne sürme) için al.

İzah: Mu’tezileye göre tekvin ve mükevvin şey-i vahidtir, yani tek bir şeydir. Mutezile'ye göre yaratılmış ve yaratma kavramları birdir. Onlara göre Cenabı Hakk'ın tekvin sıfatı olmayıp, mükevvin (kainat) Cenab-ı Hakk'ın kudreti ile halk olmuştur. Ehli sünnet'e göre, tekvin ile mükevvin aynı şey değildir. Tekvin sıfatı, Cenab-ı Hakk'ın bir sıfatı olup, yoktan var etmek demektir. Buradaki "kühül" de "göze sürülen sürme" manasında gözü aydınlatmak anlamında kullanılmıştır.

50.Beyit
و ان السحت رزق مثل حل  و ان يكره مقالى كل قال  

Her ne kadar buğz ediciler, bu sözümü kerih görse (beğenmese) de; Haram dahi, Helal gibi  bir rızıktır.  

İzah: Rızık: Rezzakı Alemin hayat sahiplerine yaşamaları için bahşeylediği, onların da faydalandığı şeydir. Ehli Sünnete göre; helal veya haram olsun insana sevk edilen, insanın nimetlendiği her şey birer rızıktır. Ancak kul, cüz-i iradesini ne yöne harcarsa, ona göre hesabı vardır. Haram olan rızık için hem hesaba çekilmek hem de dünyada ve ahirette azaba müstehak olmak vardır. Mutezile'ye göre "herkes kendi rızkını yaratmıştır." Mutezile, haramı rızık olarak kabul etmez. 

51.Beyit
سيبلى كل شخص بالسؤال      و فى الاجداث عن توحيد ربّي
Kabirlerde,  her bir şahıs, Rabbimin tevhidinden sual ile imtihan olur.

 
İzah: Cümle-i insan ölecek, kabre defin olunduktan sonra Tevhid-i ilahiden sual olunacaktır. Vuku-una (kabir sualinin olacağına) i'tikat etmek farzdır. Mutezile'ye göre kabir suali yoktur. Hadis-i Şerifte: "Ölüye kabirde; "Senin Rabbin kim?" diye sorulur. O da; "Rabbim Allah'tır, Peygamberim Muhammed (s.a.v.)'dir" diye cevap verir. İşte mü'minin böyle cevabı; "Allah iman edenleri sâbit bir söz ile dünya hayatında ve ahirette metanetli kılar ve zalimleri de saptırır. Allah dilediğini yapandır." (İbrahim Suresi/27) meâlindeki âyetin ifadesidir. (İbn Mace, Zühd, 32; Buhari, Tefsîr, Sûre, 14).
 
52.Beyit
وللكفار و الفسساق يقضي  عذاب القبر من سو ء الفعال
Kafirler ve fasıklar, kötü amellerinden dolayı kabir azabı ile hüküm olunur.

İzah: Birinci sura üflenene kadar, ehli küffar kabirlerinde azab olunur. Tevbe etmeden ölen bazı asi mü’minler de kabirde azab olunur. Ameli saliha sahibi müminler ise cennet nimetleri gibi kabirde lezzetlenmiş bir halde, cennet bahçeleri içinde olacaktır. Kur'an-ı Kerim'de kabir azabı hakkında şu şekilde bir hitap geçmektedir. "Onlar sabah akşam ateşe sunulurlar. Kıyamet çattığı gün; Firavun'un adamlarını azabın en ağırına sokun, denir." (Mü'min, 40/46) Hadisi Şerif: اَلْقُبْر روْضَة مِنْ رِيَاضِ الْجنّةْ من حُفَرِ النِّراَن "Kabir, Cennet bahçelerinden bir bahçe, yâhut Cehennem çukurlarından bir çukurdur." buyrulmuştur."
 

53.Beyit
دخول الناس في الجنات فضل * من الرحمان يا اهل الامال
Ey Ehli Emali! insanların cennete girmesi, Rahmeti İlahiyeden fazıl ve kerem ile olacaktır.

İzah: Ey Ehli Emali, demek bu kasideyi okuyup dinleyen kişiler demektir. Mü’minlerin cennete girmeleri, mücerret ameli salihleri ) ile olmayıp (dünyada kişilerin işledikleri amellerinin bizatihi karşılığı olmayıp, mahza Cenab-ı Hakk'ın fazlı keremi Rahmeti ilahisi ile olacaktır. Zira Rasülullah efendimiz (s.a.v), يَدْخُلَ اَحَدُكُمْ الجَنّةَ بِعَمَلِيلَنْ “Hiç biriniz ameli salih ile cennete dahil olmazsınız” buyurmuştur. Ashabı Kiram:ياَ رَسُولَ اللهوَلاَاَنْتَ “Siz de mi ya RasülAllah” diye sorduklarında وَلاَ اَناَ اِلاّ يَتَغَمَّدَنِيَ اللهُ بِرحْمتهِ “Ben dahi ameli saliha ile cennete dahil olamam, ancak Allahü Teâlanın rahmeti ilahisi ile dahil olurum” buyurmuşlardır. Bu beyit, Mutezile'nin "herkes, amelleri nisbetinde cennete girecektir, bu bir haktır ve Allah üzerine  vaciptir" şeklindeki görüşlerine bir  reddiye niteliğindedir.

54.Beyit
حساب الناس بعد البعث حق   فكونوا بالتحرز عن وبال
Kıyamet günü insanlar baa’s olunduktan (tekrar dirildikten) sonra, hesaba çekilmeleri haktır. Böyle olunca vebalden, her türlü günahtan kaçının. 

İzah: Ehli Sünnet bu i’tikat üzerinedir. İnsanların öldükten sonra dirilmeleri ve dünyada yaptıkları her türlü fiilerden hesaba çekilmeleri, Kur'an-ı Kerim delili kat-ı ile sabittir.ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ "Sonra da siz, şüphesiz, kıyamet gününde tekrar diriltileceksiniz."(Mü’minûn /16)

55.Beyit
و يعطى الكتب بعضا نحو يمنى   و بعضا نحو ظهر و الشمال
Amel derfterleri, bazısına sağ tarafından (cenabından), bazısına arka ve sol tarafından (cenabından) verilir.

İzah: İnsanlar baa’s olunduktan sonra (yeniden dirilişten sonra) herkes, hayır ve şer’i ihtiva eden, hayatında geçen hata ve  ameli salihalarının zabt olunduğu, her türlü iş ve eylemlerin zerresine varıncaya kadar yazılı olduğu, amel defterleri olan kitapları; mü’minlere sağ taraflarından, kafirlere ise arka ve sol taraflarından verileceği haktır. Bu hadise, Kur'an-ı Kerim ayeti delili kat-ı ile sabittir. فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا  "O vakit kitabı sağ eline verilen. Kolay bir hesapla hesaba çekilecek" (İnşikak/7,8)

56.Beyit
 و حق وزن اعمال و جرئ   علي متن الصراط بلا اهتبال           
Şübhesiz amellerin vezni (tartılması) ve sırat üzerinden geçmek (mürur) haktır. Bu gerçekliğin herhangi bir hakikat dışılığı, ihtilafı yoktur.

İzah: Kıyamette herkes haşr olunduktan sonra hayır ve  şer amelleri vezin olunacağı ve bütün kulların cehennem üzerindeki sırattan geçmeleri haktır.
وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَإِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ 
"Biz kıyamet günü için doğru teraziler kurarız; hiç kimse bir haksızlığa uğratılmaz. Yapılan amel, bir hardal tanesi ağırlığınca da olsa, onu getirir (tartıya koyarız). Hesap görenler olarak da biz kâfiyiz."( Enbiyâ/47) وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّ "İçinizden hiçbiri istisna edilmemek üzere, mutlaka herkes cehenneme uğrayacaktır. Bu, Rabbinin katında kesinleşmiş bir hükümdür." (Meryem/71)

57.Beyit
و مررجوّ شفاعة اهل خير   لاصحاب الكبائر كالجبال
Dağlar gibi günahı olan kebâir ehline (büyük günah işlemiş kimseye), ehli hayrın şefaati ümit olunur.

İzah: Enbiya, evliya, ulema, şüheda ve suleha gibi  Allah tarafından izin verilen kimseler, kıyamet günü hesap zamanında dağlar gibi  günahı olanlara, Allah'ın izniyle şefaat edip müstehak oldukları azab ve ıkabdan kurtulmalarına vesile olacaklardır.  Bu durum Ehli Sünnet'e göre haktır. يَوْمَئِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا  "O gün şefaat faide vermez, ancak Rahmânın izin verdiği ve sözüne razı olduğu kimseler müstesnâ"  (Sad/109)

58.Beyit

وللدعوات تأثير بليغ * و قد ينفيه اصحاب الضلال
Dualar için, açık bir tesir vardır. Ehli dalalet (sapıklık içinde olanlar) ise duada tesiri nefi eder, (kabul etmezler).

İzah: Duanın tesiri hakkında, Ehli sünnet ile Mutezile arasında ihtilaf vaki olmuştur. Ehli sünnet akidesinde müminin ölü ve diri hakkındaki duaları müessirdir. Duanın, kendisine dua edilen kimselere faydası vardır. Çünkü Ayeti kerimede: وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ "Şayet kullarım, sana benden sordularsa, gerçekten ben çok yakınımdır. Bana dua edince, duacının duasını kabul ederim. O halde onlar da benim davetime koşsunlar ve bana hakkıyla iman etsinler ki, doğru yola gidebilsinler."(Bakara 186) Mutezile'den bazıları: "Gerek ölü gerekse diri için duanın bir tesiri yoktur." demiştir ki bu söz ayete muhalif bir sözdür.

59.Beyit
ودنيانا حديث و الهيولى * عديم الكون فاسمع بإجتزال
Dünya, zahiri veya batıni bütün ecsami ile (içinde görünen ve görünmeyen herşeyi ile bütün cisimleriyle) hadistir, yani sonradan vücuda gelmiştir (yaratılmıştır). Heyyula (öz madde) yokluktan sonra var olmuştur. Sen bunu sevinçle dinle!.

İzah: "Heyyula": (Felsefecilerin eşyanın aslı dedikleri şey), madum ve mevcud değidir. Dünya ve içinde olan herşey, bütün kainat sonradan olmadır ve yaratılmıştır. Ezeli ve ebedi olan ancak Allah'tır. Allah, bütün kainatı yoktan var eden, yaratan yegane varlıktır. Eşi ve benzeri yoktur. Sen bu kelamı ferah kulağı, sururu kalb ile dinle. Kadim sıfatıyla muttasıf olan Hak sübhanehü ve Teala hazretleri varlığı ile beraber hiç bir şey mevcut değildi, bütün bunlar daha sonra yaratıldı. Kainatın küllisi kudreti ilahi ile mahluktur.  اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ "De ki: "Allah, her şeyi yaratandır. O, birdir. Her şeye üstün ve kahredicidir."(Ra’d/16). Bu beyit, Materyalist felsefeye ilk madde fikrine bir reddiye niteliğindedir.

60.Beyit
وللجنات و النيران كون   عليها عليها مرّ احوال خوال
Cennet ve cehennem (vücud) vardır. (varlığı şimdiden vardır, hayal ürünü değildir.) Onların üzerinde bir takım hallerin değişmesi ve zamanın geçmesi (ahvali sininin ve mazinin süruru) sabittir. 

İzah: Cennet için tabakat ve dereceler, Cehennem için derekeler vardır. Cennet ve Cehennem, şu anda mevcut ve hazırdır.  Cennet içinde, şimdi ve zamanı mazide mevcudiyyeti nas ile sabittir. وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ  أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ  "Ve koşuşun Rabbinizden bir mağfirete ve bir Cennete ki eni Semavat-ü Arz genişliğindedir, müttekîler için hazırlanmıştır" ( Âl-i İmrân/133) وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِين  "Ve o ateşten korkunuz ki, kâfirler için hazırlanmıştır." (Âl-i İmrân/131) ayetleri mazi sigası ile ("hazırlandı" أُعِدَّتْ şeklinde geçmiş zaman kipinde belirtildiği için, akılla bilinemeyecek şekilde cennet ve cehennem şimdi vardır ve hazırdır.) şeklinde ifade ve izah olmuştur. 

61.Beyit
و ذو الايمان لا يبقي مقيما * بسو ء الذنب في دار اشتعال
İman sahibi kimse, büyük günahları sebebiyle (günahı kebairi sebebi ile) cehennem darında ebedi kalıcı değildir.

İzah: Büyük günah sahibi olan mümin kimse, tevbe etmeksizin ölse ve isyanı sebebi ile cehenneme dahil olsa da kafirler gibi cehennemde ebedi kalmayıp, cezasını çektikten sonra cennete dahil olacaktır. Bu meselede Ehli sünnet ve Mutezile arasında ıhtilaf vardır. Mutezile'ye göre ehli kebair mümin de olsa ebedi olarak cehennemdedir. Halbuki mümin Allah'a "şerik" koşmasa (ortaklık ittihaz etmediği müddetçe),  büyük günah (seyyiat) işlese de mümindir. İnsanların imanları, büyük günah işlemekle yok olmaz. Bu büyük günah işlemiş mümin kişiler, cezalarını çektikten sonra Allah'ın izni ile cennete dahil olacaklardır. İnsanlar üç kısım üzerinedir. Bazısı kafir olduğu halde ölür, bunlar ebedi olarak cehennem azabındadır. Bazısı günahsız veya tevbe ile iman sahibi olarak ölür, bu kişiler ebedi olarak cennettedir. Bazısı da tevbe etmeden günahı ile ölen mümin kişidir, bunlar da günahı nisbetince cehennem azabından sonra cennete dahil olur. فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا  "Her kim zerre kadar hayır işlemişse onu görecektir."(Zilzal/7) Hadisi Şerif: "La ilahe illallah, Muhammedün Resulullah diyene Cehennem ateşi haramdır."(Müslim)

İlave Beyit (Bazı Emali nüshalarında verilmiştir. Bazı nüshalarda bu beyit, yer almamıştır.)

Beyit: وماالمقتول مقطوعا علیه * سوی ذا عند اصحاب الضلال

Katil tarafından öldürülmüş kimsenin (maktülün) ömrü eksik kalmış değildir. Dalalet ehli kimseler, bu gerçeği kabul etmeyip, maktülün eceliyle ölmediğini düşünürler.

İzah: İnsan, her ne sebeple ölürse ölsün, eceli geldiği için ölmüştür. Şu halde maktülün ölümü Allah tarafından ezelde takdir edilip, zamanı gelince de belirlendiği şekilde olmuştur. Yani o kişinin eceli, katil sebebiyle olmuştur. Allah, ortaya çıkan sonuçları bir takım sebepler eşliğinde yaratmaya muktedirdir. Mutezile'ye göre katil öldürmeseydi, o kişi yaşamaya devam edecekti. Ehli Sünnet mezhebi, bu görüşün yanlış olduğunu delilleriyle ispat etmiştir. "Her ümmetin mukadder bir eceli vardır. Onların ecelleri gelince, ne bir an (saat) ertelenebilir, ne de öne alınabilir." (Araf Suresi/34)

62.Beyit
لقد البست للتوحيد نظما * بديع الشكل كالسحر الحلال
Ben tevhid akidesine (Ehli sünnet itikadı), insana sihir gibi tesir eden, şekli güzel nazım (şiir) elbisesi giydirdim.

İzah: Mutlak manada "sihir" haramdır.  İşleyen ise büyük günahkardır. Nazım Hazretleri (Osman El Uşi), burada kelamın tesirini, sihire teşbih etmiştir. Rasülullah Efendimiz (s.a.v)   Hadisi Şeriflerin de اِنَّ مِن الْبَثاَنِ لَسِحْراً  “Bazı beyan sihirdir.” buyurmuştur. Buradaki beyitler de insanı düşündüren, imanını, tevhidini tesirli bir şekilde kendisine hatırlatan etkili sözlerdir. 

63.Beyit
يسلي القلب كالبشرى بروح * و يحيى الروح كالماء الزلال
Tevhid akidesini giydirdiğim sihir gibi tesirli olan bu nazım; rahatlık müjdesi gibi kalbi teseli eder ve Tatlı bir su gibi (Ma-i zülal) ruhu ihya eder.

İzah: Müellif, yazdığı beyitlerin tevhid akidesini en güzel şekilde açıklamasından ötürü, kalbe rahatlık ve huzur vereceğini ve insanın ruhunu dirilteceğini ifade etmiştir. 

64.Beyit
فخوضوا فيه حفظا و اعتقادا * تنالوا جنس اصناف المنال
O halde Siz ,”Rahatlık ile kalbi müjdeleyen, ma-i zülal gibi ruhu dirilten” bu nazımın “şiirin” manasına inanın ve lafızlarını da ezberler olduğunuz halde içine dalıp alın ki Allah'ın ihsan nimetine nail olursunuz. Yani dünya ve ahirette Allahü Tealanın enva-ı çeşit nimetlerine nail olursunuz.

İzah: Doğru itikad, inanç için elzemdir. Ehli Sünnet itikadını, manzum olarak özetleyen bu kasideyi alıp ezberlemek ve manasını düşünerek inanmak da insanın ruhunu huzura erdirecek ve ihya edecektir. Kişinin batıl ve sapık yollardan uzak kalması için, doğru itikada sahip olmasının yolu, bu manzemedeki gibi itikadın inceliklerine dalıp en güzel şekilde o itikadı benimseyip almaktan geçer.

65.Beyit
و كونوا عون حذا العبد دهرا * بذكر الخير في حال ابتهال
Her zaman huzurullaha müteveccih olduğunuz iltica halinde, hayır duanız ile şu kulun yardımcısı olun. “Şu kulu hatırlayın.”

İzah: Osman el-Uşi, kendisi için okuyuculardan dua istemektedir. Allah'a yönelip dua ve istekte bulunduğumuz her anda, biz okuyuculardan nazımların sahibi bir kul olarak, kendisi için dua beklemektedir.

66.Beyit

لعل الله يعفوه بفضل * و يعطيه السعادة في المآل 
Umulur ki “hayır duanız bereketi ile” Cenab-ı Hüda, şu kulunun günahlarını mağfiret eder ve (ahiret yurdunda) ukbada saâdeti ihsan eder.

İzah: Herkesin duaya ihtiyacı vardır. İnsan olmak hasebiyle, günahkar varlıklarız. Beyitlerin sahibi de dualarımız sebebiyle, Allah'ın affedeceğini ve ahirette ebedi saadete kavuşabileceğini ümit etmektedir.

67.Beyit

و انّي الدهر ادعوا كنه وسعى   لمن بالخير يوما قد دعال
Günlerden bir gün, bir kimse benim için hayır dua ederse, ben de müddeti ömrümde kuvvetim yettiğince dua ederim.  

İzah: Herkesin duaya ihtiyacı vardır. İnsan olmak hasebiyle günahkar varlıklarız. Allah Osman el-Uşi'den razı olsun. Mekanını cennet eylesin. Bu beyitleri, internet ortamında buraya yazıp, açıklama ve izahlarla sizleri buluşturan şu aciz (Kadir Pancar) kuluna da  Allah rahmet eylesin. Onun da günahlarını affedip, mekanını cennet eylesin...(Amin)

***Allahü Teala, Peygamberimiz Hz Muhammed Mustafa (s.a.v)'in tebliğ ettiği, hususların tamamında istikamet üzere kalmayı ve ahirette O'nun liva-ül hamd sancağı altında beraber olmayı bizlere nasip etsin... (Amin) ve Selamün alel mürselin...

EMALİ KASİDESİ VE ŞERHİ (pdf sürümü)