Bu değişik ve sanatlı usûllerden biri de ebced hesabıyla tarih düşürmektir. Ebced kelimesinin izahına pek çok söz söylenmiştir. Biz bu teferruata girmeyeceğiz. Kısaca söylemek gerekirse ebced; alfabe mânâsına kullanılmış ve meselâ mektebe yeni başlayan ve henüz alfabeyi öğrenme durumunda olan çocuk için tıfl-ı ebced-hân denmiştir.
Net Fikir » transkripsiyon » Tarih Düşürme Örnekleri
Tarih Düşürme Örnekleri
Etiketler :
Arap Alfabesi
ebced
Osmanlı Türkçesi
tarih düşürme
transkripsiyon
Tarih düşürme, herhangi bir olayın tarihini ebcedin sayı değerleriyle saptama işidir. Harflerinin toplamı belirli bir hicret yılını gösteren sözcük, bir tamlama bulmak; tümce, mısra ya da beyit düzmek yoluyla yapılır.
Belirli bir tarihi gösteren söz ve deyişlere "tarih", yapılan işe "tarih düşürme" ya da "tarih koymak, tarih çekmek, tarihlemek", tarih düşürene de "tarihçi (müverrih)" denir.
Edebiyatta, daha çok mısra hâlinde olan bu tarihlerle, geçmiş
yüzyılların önemli olayları saptanmış bulunmaktadır. Evlenme, doğum, bir
göreve atanma gibi günlük olaylar için de tarih düşürülmüştür.
Ebced, bilinen hesap değeri ile, öteden beri sayılar için, rakam gibi
kullanılmakta idi. Ebcedin bu niteliğinden faydalanılarak, belirli
olayların geçtiği yılları gösteren sözler bulunmuş ve söylenmiştir. Ebced harflerinin sayı değerlerini ihtiva eden cetveli kolay hatırda
tutmanın bir yolu vardır:Ebced, hevvez, huttî, kelemen, sa’fas, kareşet,
sehaz, dazağı (daha
başka okuyuşlar da vardır) kelimeleri yazılıp, baştan itibaren her
harfin altına 1’den 10’a; sonra onar onar 20’den 100’e; en son da yüzer
yüzer 200’den 1000’e kadar rakamlar kaydedilir. (Tabii birbirine
benzeyen sesleri iyi ayırmak ve yerini şaşırmamak gerekir.)
Ebced ile gelecekten haber verme işi içinde bulunanlarda olduğundan şunu da söylememiz gerekli olacaktır. (Gelecekte ne olacağının bilgisi sadece Allah katındadır. Gayb bilgisi de bu şekilde kul bilgisi dışında bulunan ğayabeti hamse'den sayılır.) Ebced hesabı hakkında hadis kitaplarında şöyle bir rivayetin geçtiğini söylemişlerdir. Manidardır ki, yine İbn Abbas’tan (r.a.), Hz. Peygamberin şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Nice
Ebu Câd harflerini öğrenen vardır ki, ancak müneccimlik yapmıştır.
Kıyamet günü Allah indinde, onun için iyilikten ve hayırdan bir nasip
yoktur." Râmûz, 1/288. Hadisi, Taberânî Kebîr’de rivayet etmiştir. Bu
hadis Râmûz’da geçmektedir.. "Uydurma olanlar dâhil, her tür hadisin yer
aldığı Râmûz’da her hadisin alındığı kaynak ya da kaynaklar
gösterilmektedir." (İsmail Lütfi Çakan, Hadîs edebiyâtı, MÜİFY, İstanbul
1989, 131.) Merhum Gümüşhanevî, bu hadis için bir
not düşmemiştir. Hadisin
metninde geçen "hurûfi Ebî Câd" tabirini, Râmûz mütercimi Abdülaziz
Bekkine "Ebced Harfleri" diye tercüme etmiştir ki, bu, hadisin
anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Bu hadisi Taberânî’nin rivayet etmiş olması,
İmam İbn Hacer’in ebced hesabı hakkındaki açıklamaları, İmam Suyûtî’nin
de bu açıklamaları aktarması ve huruf-u mukattaanın bu ümmetin ecelini
bulmaya yarayan sayı remizleri olduğu yönündeki sözlerin siyer
kitaplarında yer alması, bize bazı sahabelerin bir şekilde bu hesaptan
haberdar oldukları yönünde bir kanaat vermektedir. Nitekim, özellikle
hicretten sonra Müslümanların Yahudilerle birçok ilişkilerinin olması,
bazı Yahudilerin Müslüman olması ve İbn Abbas gibi bazı sahabilerin
Yahudi âlimleriyle ilmî alış-verişleri bu kanaatimizi güçlendirmektedir.
Doğrusunu Allah bilir, muhtemel ki bu hadis, bu hesabın teşmil
edilmesini nehyetmek üzere varit olmuştur. Zaten, seleften hiç kimsenin
bu hesaplarla uğraştığına dair bir rivayet yoktur.
Yine İbn Abbas’tan rivayet edilen bir hadis de şöyledir: Hz. Peygamber buyurmuştur ki: Yıldızlardan bir ilim alan (müneccimlik yapan), sihirden bir şube alır. (Bilgisi) arttıkça o (sihir) da artar." İbn Mâce, Edeb, 28/3726. İsnadı sahihtir.
"Ecdadımız, olayların tarihlerini çeşitli usûllerle kaydetmişlerdir. En
yaygın şekil; sade, açık ve sanatsız olarak tarihi bilmektir. Öğretici
veya halka hitap edici eserlerde genellikle bu yol kullanılmıştır.
Nitekim tarih kitapları hadiseleri kronolojik sırayla anlatır, gün, ay
ve yılı açıkça yazarlardı: “Niğbolu Zaferi 21 Zilhicce 798’de vukû
buldu.” “Çelebi Sultan Muhammed, 824 senesi cemâdelûlâsı evâilinde
(başlarında) Edirne’de irtihal-i dâr-ı beka eyledi.”... gibi. Bunun yanı sıra, bilhassa edebî eserlerde, tercüme-i hal kaynaklarında
ve kitabelerde, daha başka sanatkârâne, saklı ve örtülü ifadelerle tarih
kaydetme usûllerinin bulunup geliştirildiğini ve çok kullanıldığını
görüyoruz.
Bu değişik ve sanatlı usûllerden biri de ebced hesabıyla tarih düşürmektir. Ebced kelimesinin izahına pek çok söz söylenmiştir. Biz bu teferruata girmeyeceğiz. Kısaca söylemek gerekirse ebced; alfabe mânâsına kullanılmış ve meselâ mektebe yeni başlayan ve henüz alfabeyi öğrenme durumunda olan çocuk için tıfl-ı ebced-hân denmiştir.
Bu değişik ve sanatlı usûllerden biri de ebced hesabıyla tarih düşürmektir. Ebced kelimesinin izahına pek çok söz söylenmiştir. Biz bu teferruata girmeyeceğiz. Kısaca söylemek gerekirse ebced; alfabe mânâsına kullanılmış ve meselâ mektebe yeni başlayan ve henüz alfabeyi öğrenme durumunda olan çocuk için tıfl-ı ebced-hân denmiştir.
Ebced hesabında da esas; alfabenin her harfine bir rakam değeri vermek;
ve bir kelimeyi teşkil eden harflerin toplam rakam değerini, anlatılmak
istenen bir hadisenin tarihine denk düşürmektir. Böylece, ebced
hesabıyla belirli bir tarihi anlatan kelimelere veya satırlara
baktığımızda karşımızda herhangi bir rakam göremeyiz; kâğıdı, kalemi de
ele alıp o kelime veya satırın her harfinin rakam değerini birbiriyle
toplaya toplaya sonucu bulmamız gerekir. Bu ince usûl, çeşme, cami, medrese, han, hamam, kale, mezar...
kitabelerinde; birçok tarihî olayların, kitap telif ve istinsahlarının,
şahısların doğum ve vefatlarının tesbitinde o kadar çok kullanılmıştır."[M. Es’ad COŞAN]
Ebced hesaplama işinde önemli olan kelimenin yazılışı ve imlâsıdır,
telaffuzu değil; binâen aleyh şeddeli harf tek hesap edilir. Harekeler
hesaba katılmaz, harf-i tarifteki okunmayan elifler ve huruf-u şemsiyye
önündeki lâmlar hesaba katılır; elif-i maksûre —y ile yazıldığı için— y
olarak hesaplanır... vs.
Basit misallerden başlayarak açıklamaya başlayalım:Timur Anadolu’ya geldiğinde Sivas’ı 803 hicrî yılında yakıp yıkmış; buna
tarih olarak harâb kelimesi şürülmüş ki hı: 600 + re: 200 + elif: 1 +
be: 2 = 803 etmektedir.
Meşhur mutasavvıf ve şair Şeyh Galib’in doğum tarihine eser-i ışk
terkibi düşürülmüş; gerçekten de elif: 1 + peltek se: 500 + re: 200 +
ayn: 70 + şın: 300 + kaf: 100 = 1171 hicrî yılıdır.
Bir başka tarihçi de yine Şeyh Galib’in doğumu için cezbetu’llah
terkibini bulmuştur ki o da: Cim: 3 + zel: 700 + be: 2 + te: 400 + elif:
1 + lâm: 30 + lâm: 30 + he: 5 = 1171 etmektedir.
İstanbul’un Türkler tarafından fethi olarak beldetün tayyibetün terkibi
meşhurdur ki hicrî 857 eder: Be: 2 + lâm: 30 + dal: 4 + te: 400 + tı: 9
+ ye: 10 + be: 2 + te: 400 = 857.
Rivâyete göre; Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’ye yaşını sormuşlar,
“—Hüdâ’dan bir küçüğüm, varın siz hesaplayıp bulun!” diye cevap vermiş.
Hüdâ: Hı: 600 + dal: 4 + elif: 1 = 605 eder. Bu rivayete göre
Mevlânâ 604 hicrî yılında doğmuş oluyor. Mevlânâ Hazretleri’nin ölümü
ise: İbret’tir: Ayn: 70 + be: 2 + re: 200 + te: 400 = 672.
Muhammed kelimesi ebcedle 92 eder. Mim: 40 + hâ: 8 + mim: 40 + dal: 4 =
92. Aman sözü de aynıdır: Elif: 1 + mim: 40 + elif: 1 + nun: 50 = 92.
Bu eşitliği göz önünde tutan bir şair, Peygamber SAS Efendimiz’e yazdığı
na’tında şöyle diyor: Aman lafzı senin ism-i şerifinle müsavidir; Anınçün âşıkın zikri amandır yâ Rasûlallah.
Buraya kadar verilen misaller, ebcedle tarih düşürmenin en basit
kademesi olan kelime veya ibare ile tarih düşürme kısmına girer. Bunda
da önce, lügat mânâsı olmayan harf yığınından, mânâsı bir nükte ifade
eden kelimeye, tek kelimeden de, birkaç kelimelik münasip bir ibareye
doğru gelişme olmuştur. (M. Es’ad COŞAN-Diyânet Gazetesi, s.198, 1 Ekim 1978, sf.4.)
Daha ayrıntılı tarih düşürme örnekleri için; aşağıdaki eserlere bakılabilir.
Osmanlı Türkçesi, Ed.Mehmet Akkuş, Ankara UZEM Yayınları, Ankara,2011
İZ, Mahir, Yılların İzi, irfan Yayınevi, İstanbul 1975.
Surûrî, Dîvân, Bulak Matbaası, Kâhire (Mısır) 1255/(1839).
Tâhirü’l-Mevlevî, Edebiyat Lugatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1973.
Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliyâ, I – V, (Mehmet Akkuş – Ali Yılmaz), Kitabevi Yay, İstanbul 2006.
Yakıt, ismail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesâbı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yay, İstanbul 2003.
Takip et: @kpancar |
|
''Tarih Düşürme Örnekleri'' Bu Blog yazısı;
Nisan 08, 2013 tarihinde Arap Alfabesi, ebced, Osmanlı Türkçesi, tarih düşürme, transkripsiyon kategori başlıklarında eklenmiş olup Muallim tarafından yayınlanmıştır. Ayrıca henüz yorum yapılmamış bir yazıdır. Yazımızda hatalı bir içerik olduğunu düşünüyorsanız lütfen 'kpancar@yahoo.com' mail adresimize bildiriniz. Dualarınızı bekleriz.
Matematik Konularından Seçmeler
matematik
(209)
geometri
(124)
üçgen
(49)
ÖSYM Sınavları
(46)
trigonometri
(38)
çember
(30)
fonksiyon
(28)
sayılar
(26)
alan formülleri
(25)
türev
(22)
analitik geometri
(19)
denklem
(18)
dörtgenler
(17)
limit
(16)
belirli integral
(13)
katı cisimler
(11)
koordinat sistemi
(11)
fraktal geometri
(7)
materyal geliştirme
(7)
asal sayılar
(4)
elips
(3)
tümevarım
(3)
binom açılımı
(2)
hiperbol
(2)
En Çok Okunan Yazılar
-
Bu yazıda Esma-ül Hüsna hakkında kısaca bilgi verildikten sonra Ebced hesabı ile arasındaki ilişkiyi açıklayıp bütün 99 ismin ebced değerle...
-
ÖSYM'nin 15/06/2019 Tarihinde gerçekleştirdiği TYT matematik sınavı, farklı tarzda ayırt edici sorular içermekle birlikte, 2018 yılı TY...
-
Ehl-i Sünnet itikâdını, nazım (şiir) olarak anlatan ünlü ve önemli eserlerden biri; kuşkusuz Emâlî kasidesidir. "Bed'ül Emali&quo...
-
x, bir gerçek (reel) sayı olmak üzere, x'ten büyük olmayan en büyük tamsayıya x'in tam değeri denir. Bunu ifade eden fonksiyona tam ...
-
Trigonometrik değerleri bilinen iki açının toplamının veya farkının trigonometrik değerlerini hesaplamak için kullanılan formüllerdir. Bu f...
-
Köşe koordinatları bilinen üçgenin alanını bulmak için, vektör bileşenlerin determinant kuralından yararlanılır. Determinantta SARRUS Kuralı...
-
Koordinat düzleminde çizilen birim çember için çember üzerinde alınan rastgele bir L noktasından x ve y eksenlerini kesecek biçimde bir doğ...
0 yorum:
Fayda vermeyen ilimden Allah'a sığınırım. “Allah'ım; bana öğrettiklerinle beni faydalandır, bana fayda sağlayacak ilimleri öğret ve ilmimi ziyadeleştir."
İlim; amel etmek ve başkalarıyla paylaşmak içindir. Niyetimiz hayır, akıbetimiz hayır olur inşallah. Dua eder, dualarınızı beklerim...