İstatistiksel araştırma sorusu oluşturma

Etiketler : araştırma yöntemleri istatistik matematik veri analizi

İki kategorik değişken arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik istatistiksel araştırma sorularının oluşturulması, araştırma sürecinin hem güvenilirliğini hem de geçerliliğini artırmayı hedefleyen önemli bir aşamadır. Bu süreçte araştırmacı, oluşturacağı soruların belirli ölçütlere uygun olmasına dikkat etmelidir. Bu ölçütler, istatistiksel araştırmanın amacına hizmet ederek araştırma sürecinin sistematik, anlaşılır ve bilimsel nitelikte yürütülmesini sağlar. 

 

Araştırma sorusunda dikkat edilmesi gereken özellikler:
1.Amacı net olmalıdır.
2.Araştırmaya uygun olmalıdır. (anlamlı ve yararlı olmalı) 

3.İlgilenilen grup (evren) açık olmalıdır.
4.Değişken açık bir şekilde görülmelidir.
5.Veri toplanabilir olmalıdır.
6.Değişebilirliği yansıtmalıdır.
7.Odaklanılan grup, araştırma yapmaya imkân vermelidir.
8.Kategorik veri toplamaya uygun olmalıdır. 

***Araştırma sorusunun açık ve net biçimde ifade edilmesi gerekmektedir. Sorunun sade bir dille yazılması, incelenecek değişkenlerin doğrudan anlaşılmasını kolaylaştırır. Örneğin “Mevsimler ile hava sıcaklığı arasında bir ilişki var mıdır?” sorusunda değişkenler hem belirli hem de açık şekilde belirtilmiştir. Bu tür bir ifade, araştırmanın yönünü belirginleştirir ve çalışmanın neyi inceleyeceğini net olarak ortaya koyar.
Olumlu Örnek: “Öğrencilerin cinsiyeti ile matematik başarısı arasında bir ilişki var mıdır?” – Araştırma sorusu açık ve iki değişken arasındaki ilişkiyi net olarak belirtmektedir.
Olumsuz Örnek: “Okul kurallarının öğrenciler üzerindeki etkisi nedir?” – Sorunun amacı belirsiz, hangi değişkenlerin inceleneceği net değildir.

 

***Araştırma sorusunun araştırmaya değer olması da önemli bir ölçüttür. Sorunun, araştırma sürecinin sonunda faydalı ve anlamlı sonuçlar sunması beklenir. “Kitap okuma alışkanlığı ile akademik başarı arasında bir ilişki var mıdır?” sorusu bu bağlamda uygun bir örnektir; çünkü eğitim alanında anlamlı ve uygulamaya yönelik sonuçlar üretme potansiyeline sahiptir.  
Olumlu Örnek: “Sağlıksız beslenme ile kanser teşhisi arasında bir ilişki var mıdır?” – Halk sağlığı açısından önemli ve anlamlı bir sorudur.
Olumsuz Örnek: “Trafik kazaları ile şoförün ayakkabısının markası arasında bir ilişki var mıdır?” – Bilimsel veya pratik açıdan anlamlı değildir.

 

***Araştırmada incelenecek evrenin açık ve net biçimde tanımlanması büyük önem taşır. Hangi bireyler, gruplar ya da birimlerin araştırma kapsamına girdiğinin belirgin olmadığı durumlarda, elde edilen bulguların yorumlanması güçleşir ve sonuçların genellenebilirliği azalır. Bu nedenle, araştırmanın başlangıcında evrenin özellikleri ayrıntılı olarak ortaya konmalı, kimlerin veya hangi birimlerin inceleneceği kesin bir biçimde belirtilmelidir. Böylece hem araştırmanın yöntemi daha sağlam temellere oturur hem de ulaşılan sonuçların geçerliliği artar. Örneğin “Lisans mezunu bireyler ile tercih ettikleri sinema film türü arasında bir ilişki var mıdır?” sorusunda evren açıkça lisans mezunu bireyler olarak tanımlanmıştır. Bu durum, hem veri toplama sürecinin sınırlarını hem de analiz yapılacak grubun niteliklerini netleştirir. 
Olumlu Örnek: “Bir okuldaki öğrencilerin çantalarının markası ile öğrencilerin cinsiyeti arasında bir ilişki var mıdır?” – Evren net bir şekilde tanımlanmıştır.
Olumsuz Örnek: “Bazı insanların araba tercihleri ile tatil alışkanlıkları arasında bir ilişki var mıdır?” – Hangi insanlardan bahsedildiği belirsizdir.

 

***Araştırma sorusunun oluşturulmasında, değişkenlerin açık ve net biçimde tanımlanması önemli bir ilkedir. Değişkenlerin belirsiz kaldığı durumlarda, araştırmanın kapsamı daraltılamaz, hangi ilişkilerin inceleneceği netleşmez ve uygun yöntemlerin seçilmesi güçleşir. Bu nedenle araştırma sorusu formüle edilirken, bağımlı ve bağımsız değişkenler ile varsa kontrol değişkenleri açıkça ortaya konmalı; böylece araştırmanın yönü, amacı ve uygulanabilirliği sağlam bir temele oturtulmalıdır.Kategorik değişkenler alt sınıflara bölünebildiğinden, bu değişkenlerin araştırma sorusunda açık biçimde ifade edilmesi gerekir. Böylece hangi kategoriler üzerinde inceleme yapılacağı daha anlaşılır hâle gelir ve araştırmanın planlanması kolaylaşır. 
Olumlu Örnek: “Cinsiyet ile sosyal medya kullanım sıklığı arasında bir ilişki var mıdır?” – Hangi değişkenlerin inceleneceği net olarak belirtilmiştir.
Olumsuz Örnek: “İnsanların bazı özellikleri ile ilaç kullanımı arasında bir ilişki var mıdır?” – Hangi özelliklerin inceleneceği belirtilmemiştir. 

 

***Araştırma sorusunun veri toplanabilir nitelikte olması da zorunludur. Özellikle kategorik değişkenlerin incelendiği araştırmalarda, gerekli verilere doğrudan ölçüm, gözlem, anket gibi yöntemlerle ya da mevcut kayıtlar ve çeşitli kaynaklar aracılığıyla ulaşılabilir olması gerekir. Veri toplamanın mümkün olmadığı veya son derece güç olduğu durumlarda, araştırma sorusunun yanıtlanması zorlaşır ve çalışmanın bilimsel geçerliliği zayıflar. Bu nedenle araştırma sorusu belirlenirken, ilgili verilerin gerçekçi, uygulanabilir ve güvenilir yollarla elde edilebilir olduğundan emin olunmalıdır. Örneğin “Ailelerin sosyo-ekonomik durumu ile öğrencilerin akademik başarısı arasında bir ilişki var mıdır?” sorusu, ilgili verilere ailelerden ya da okul kayıtlarından ulaşılmasına imkan tanır. 
Olumlu Örnek: “Kanser tedavisi olma ile kanseri yenme arasında bir ilişki var mıdır?” – Veriler hastaneler ve kliniklerden toplanabilir.
Olumsuz Örnek: “Orta Çağ’da yaşayan insanların ruh hâli ile çalışma alışkanlıkları arasında bir ilişki var mıdır?” – Bu dönem için yeterli veri bulunması zordur. 

 

***Araştırma sorusu değişebilirliği yansıtmalıdır. Kategorik değişkenler, nicel araştırma sürecinden farklı olarak değişebilirlik gösterir. Bu nedenle araştırma sorusunun bu değişebilirliği yansıtması beklenir. “Gelir düzeyi ile tercih edilen otomobil markaları arasında bir ilişki var mıdır?” sorusu, her iki değişkenin de bireyler arasında farklılık gösterebilmesi nedeniyle bu ölçüte uygundur. 
Olumlu Örnek: “İnsanların meslekleri ile spor tercihleri arasında bir ilişki var mıdır?” – Değişkenler farklılık gösterdiğinden değişebilirlik gözlemlenebilir.
Olumsuz Örnek: “İnsanların telefon tercihleri arasında bir ilişki var mıdır?” – Bir kategorik değişken eksik olduğu için değişebilirlik gözlemlenemez. 

 

***Odaklanılan grup, araştırma yapmaya imkân vermelidir. Araştırmanın yapılacağı grubun veri toplama açısından uygun ve ulaşılabilir olması da bir diğer gerekliliktir. Kategorik değişkenlerle ilgili araştırmalarda zaman, maliyet ve ulaşılabilirlik gibi pratik sınırlılıklar göz önünde bulundurulmalıdır. “Coğrafi bölgeler ile tercih edilen yükseköğretim bölümleri arasında bir ilişki var mıdır?” sorusu, üniversite kurumlarının veri tabanlarından elde edilebilecek verileri kullanmaya imkân tanıdığı için bu ölçüte uygundur.
Olumlu Örnek: “İlkokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ile ders başarısı arasında bir ilişki var mıdır?” – Veri okullardan toplanabilir, araştırma uygulanabilir.
Olumsuz Örnek: “Dünyadaki tüm insanların eğitim durumu ile mutluluk düzeyi arasında bir ilişki var mıdır?” – Evren çok geniş ve veri toplama pratik olarak mümkün değildir. 

 

***Araştırma sorusunun kategorik veri toplamaya uygun yapıda olması beklenir. İncelenen değişkenlerin alt başlıklara ayrılabilir olması, kategorik yapının temel özelliğidir. Kan grubu (A, B, AB, 0) veya meslek türleri (öğretmen, doktor, avukat, kaptan) gibi değişkenler kategorik analiz için uygun örneklerdir. Bu tür değişkenlerin kullanılması, araştırmanın sağlıklı biçimde yürütülmesine katkı sağlar. 
Olumlu Örnek: “Kişilerin cinsiyeti ile çalışma/çalışmama durumu arasında bir ilişki var mıdır?” – Her iki değişken kategoriktir ve analiz yapılabilir.
Olumsuz Örnek: “Kişilerin yaşları ile kiloları arasında bir ilişki var mıdır?” – Yaş ve kilo sürekli nicel değişkenlerdir, kategorik veri değildir.

 

İstatistiksel araştırma sorusu oluşturma ölçütlerin tümüne uygun olarak oluşturulan bir istatistiksel araştırma sorusu, iki kategorik değişken arasındaki ilişkinin bilimsel temellere dayanarak incelenmesine imkan tanır. Böylece hem veri toplama süreci hem de analiz aşaması sistematik ve güvenilir bir şekilde ilerler, elde edilen bulgular yorumlanabilir ve araştırmanın amacı doğrultusunda anlamlı sonuçlara ulaşılabilir.