Matematikçiler Tarih Şeridi

Etiketler : makalem matematik tarihi matematikçiler

Matematikçiler, felsefi düşünceyle beraber başta bilimsel araştırmalar olmak üzere; matematik, fizik, geometri, mühendislik, iktisat, finans, pazarlama, muhasebe, ticaret ve sigorta ile ilgili ekonomi alanlarında uzman olarak, okullarda ve üniversitelerde öğretmen ve akademisyen olarak, meteoroloji, istatistik, planlama, tasarım, lojistik ve görüntü işleme mesleklerinde ve özellikle bilişim teknolojisi gibi çok farklı alanlarda çalışan insanlardır. Matematikçilerin sayısal matematik, istatistik, matematiksel mantık, cebir, geometri, analiz, modeller kuramı, olasılık kuramı gibi ağırlıklı eğitim aldıkları özel ilgi alanları vardır. Bu sebeple akıl yürütmenin yoğun olarak kullanıldığı pek çok alanda, matematikçiler istihdam edilir. 

Geçmişten günümüze kadar matematikte emek sarfetmiş bilim insanlarından bazılarını bir tarih şeridi halinde görmek istersek, aşağıdaki gibi görsel bir pano düzenleyebiliriz. Bu tarih şeridine benzer bir çalışmayı, Matematik sınıflarımızda değerlendirerek öğrencilerimizde matematik bilinci oluşmasına yardımcı olabiliriz. 

(Tarih şeridinde kullanılan bazı fotoğraflar temsili resimler olup, gerçekliği konusunda şüphe barındırır. Özellikle günümüzden çok önce yaşamış matematikçilerin fotoğrafları, tamamen hayal ürünü olarak tasvir edildiğinden bu temsili resimleri ile bilinir hale gelmişlerdir.)

Matematikçiler Tarih Şeridi çalışmasını PDF olarak indirmek için tıklayınız.

İslam dünyasında özellikle astronomi ve trigonometri alanlarında geniş çalışmalar yapmış çok fazla matematikçi vardır. Bu matematikçilerin yaptığı çalışmaların Endülüs Emeviler üzerinden Avrupa kıtasına aktarılması sonucunda Avrupa’da matematik ilmi gelişmiştir. El- Harezmi, Ömer Hayyam, Nasreddin Tusi, Sâbit b. Kurre, Cemşîd el-Kâşî, el-Bîrûnî, Rüstem el-Kûhî, İbn Sehl, İbnü’l-Heysem, Ebû Ca‘fer el-Hâzin, İbn Irâk,  Ebü’l-Cûd, Ahmed eş-Şennî, Kemâleddin el-Fârisî, İbnü’l-Mâlik ed-Dımaşkī, Muhammed Bâkır el-Yezdî, Takıyyüddin er-Râsıd, İbnü’l-Havvâm, Hasen el-Kerecî, Hucendî, Ebû Kâmil eş-Şuca, İzzeddin ez-Zencânî, Ahmed b. Ömer el-Kerâbîsî, Ali b. Ahmed el-Antâkî, Kabîsî, Ebü’l-Vefâ el-Bûzcânî, İshak el-Kindî, Abdülkāhir el-Bağdâdî, Beni Musa, İbrâhim el-Halebî… gibi pek çok matematikçinin çalışmaları, bu ilmin Doğudan Batıya doğru akışını hızlandırmış ve matematikteki pek çok teoremin ortaya çıkışını da beraberinde getirmiştir. Sayılan bu isimlerin pek çoğunun matematik çalışmaları, çoğunlukla Avrupa kıtasının bir ürünüymüş gibi gösterilerek yok sayılmış ve farklı isimlerin başlığı altında günümüz bilim literatürüne girmiştir. İşte bu nedenle en azından isimlerinin unutulmaması için daha kapsamlı bir matematikçiler şeridi aşağıdaki şekilde de gösterilebilir. Matematikçilerin hayat hikayeleri ve matematik çalışmaları ile ilgili ayrıntılı bilgilere sitemizden ulaşabilirsiniz. Burada yer alan çalışmamız bir emek ürünüdür. Lütfen kaynak yaparak alıntılama yapınız. İyi çalışmalar...

Yukarıda resmi verilen bazı matematikçilerin hayatı ve matematik çalışmalarına sitemiz üzerinden ulaşabilirsiniz.  Burada dikkat edilecek bir nokta olarak, matematik çalışmaları tarih akışı içerisinde öncelikle eski Yunan/Hint/Çin medeniyetlerinde, daha sonra Türk-İslam Medeniyeti içerisinde, buradan da Batı medeniyetine doğru bir yayılım izlemektedir. Aşağıda yer alan Türk İslam matematikçilerinden bazılarını belki de ilk defa duyacak olmamız, aslında bizlerin kendi kültür varlığımızdan ne denli habersiz olduğumuzun da acı bir göstergesidir. Bugün kullandığımız pek çok matematiksel teorem ve çalışmaların pek çoğunun, daha önceleri Türk/İslam matematikçileri tarafından temelinin atıldığını bilmek, bizleri gururlandırmakla birlikte günümüze yakın dönemlerde matematik/astronomi ve genel anlamda bilim çalışmalarında daha çok batı kaynaklı çalışmaların yapılmış olması da bizleri hüzünlendirmektedir. 

---

Aşağıda isimleri yer alan bilginlerin, matematik ve astronomi alanında öncü nitelikte çalışmalar yaptıkları bilinmektedir. Literatür çalışmalarının başlamadığı erken dönemlerde pek çok ilmi çalışma, İslam bilginleri tarafından araştırılmış ve bu alanlarda ciddi birikimlerle yazdıkları eserler yardımıyla günümüze intikal ettirilmiştir. Bu eserlerde yer alan İslam alimlerinin çalışmaları, yoğun tercüme hareketleri ile Batı dillerine çevrilmiştir. Batılı ilim adamlarının çalışmalarından daha önce keşfedilen teorem ve kuramlar, maalesef günümüzde Batılı ilim adamlarının isimleri ile literatürde yer almaktadır. Burada mevcut coğrafyamızın zengin ilmi kaynaklarını göstermesi açısından bazı ilim adamlarının yüzyıllara göre kronolojik sıralaması verilmiştir. Bazı isimler hakkında detaylı bilgiler ayrıca verilmiştir. (-isimlerinin yanında link mevcuttur-) İsim üzerine tıklayarak ilgili bağlantılardan ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz. Bazı isimler, daha çok matematik/astronomi alanında yaptığı çalışmalarla tanınırken; bazıları da felsefe, tıp, fizik, kimya..vs çalışmalarının yanında matematik uğraşları sebebiyle de burada zikredilmiştir. Daha önceki dönemlerde yaşayan Türk/İslam bilginlerinin yaşadığı zaman/yaşantı ve doğum/ölüm tarihleri, eldeki verilerin azlığı sebebiyle kısmi kabule dayalı olarak verildiği için bazıları tam olarak kesinlik arz etmemektedir. Hazırladığımız bu çalışma ile coğrafyamızın ilim zenginliğini yeni kuşaklara aktarabilmeyi, bilim adamlarının çalışmalarının tarihimize yansımasını görebilmeyi, günümüz dünyası ile eski dönem çalışmalarının bir nevi kıyasını yapabilmeyi ve ilmi alandaki ilerlemelere farklı bir bakış açısı getirebilmeyi amaçlıyoruz. (Kadir Pancar)

Türk/İslam Matematikçileri Kronolojik Yüzyıl Sıralaması

8.Yüzyıl

İbrahim el-Fezari (ö.777)

Yakub bin Tarık (ö.796)

9.Yüzyıl

Muhammed el-Fezari (ö.806)

Yusuf el-Kuri

El Fadl ibn Naubaht (ö.818)

Abbas bin Said el Cevheri (ö.833)

El Harezmi (ö.840)

Sehl bin Bişr (ö.844)

Ebu Said Gürgani (ö.845)

Sahl bin Bişr (845)

Ahmed en Nihavendi (ö.845)

Abdülhamid ibn Türk (ö.847)

Ahmed Fergani (ö.861)

Habeş El Mervezi (ö.864)

El-Kindî (ö.873)

Muhammed bin Musa (ö.873)

Ahmed Bin Musa (ö.878)

Habeş el-Hâsib (ö.874)

El-Mahani (ö.884)

Ebu Maşer (ö.886)

ibn Firnas (ö.888)

Davud Dinaveri (ö.896)

10.Yüzyıl

Sabit b. Kurra (ö.900)

İbn Bamşad 

Ahmed bin Yusuf (ö.912)

Sinan ibn el-Feth

Neyrizi (ö.922)

El Battani  (ö.929)

Hacac bin Yusuf bin Matar (ö.933)

Ahmed bin Sehl el-Belhî (ö.934)

Sinan bin Sabit (ö.943)

İbrahim bin Sinan (ö.946)

Ebu Kamil Şuca (ö.950)

Ebu Cafer el-Hazin (ö.971)

Abdurrahman es-Sufî (ö.986)

Nazif bin Yumn (ö.990)

Ebul Vefa el Buzcani (ö.998)

11.Yüzyıl

İbn Sahl (ö.1000)

Hıdr El-Hucendi (ö.1000)

Hammad El-Cevheri (ö.1002)

Hasib El Mecriti (ö.1007)

İbn Yunus (ö.1009)

el-Kabîsî (ö.1012)

Abdulcelil el-Siczî (ö.1020)

Hasan El Kerhi (ö.1020)

El-Kerecî (ö.1029)

Kuşyar bin Labban (ö.1029)

Hasen el-Kerecî (ö. 1029)

İbnü’s-Semh (ö.1035)

İbn Saffar (ö.1035)

Ebu Nasr Mansur (ö.1036)

İbn-i Sina (ö.1037)

Muhammed Temîmî el-Bağdâdî (ö.1037)

Abdülkahir el-Bağdâdî (ö.1038)

İbn Heysem (ö.1040)

El-Biruni (ö.1048)

Osmân ed-Dâni (ö.1053)

Ali bin Rıdvan (ö.1068)

Sâid el-Endelüsî (ö.1070)

İbn Haccâc el-İşbili (ö.1073)

İbn Mu'az el-Ceyyani (ö.1079)

12.Yüzyıl

Ahmed el-Nesevi (ö.1100)

Yahya en-Nakkaş Ez Zerkale (ö.1100)

İsfizârî (ö.1116)

Ömer Hayyam (ö.1136)

İbn Bacce (ö.1138)

Cabir bin Eflah (ö.1150)

Sâbit el-Haraki (ö.1158)

El İdrisi (ö.1166)

Abdurrahmân Mansûr el-Hâzinî

İbn Yahya el-Mağribi (ö.1180)

ibn Rüşd (ö.1198)

13.Yüzyıl

Abdülmelik eş-Şîrâzî (ö.1204)

El-Cezeri (ö.1206)

Şerafeddin el-Tusî (ö.1213)

Ahmed bin Alî el-Bûnî (ö.1225)

Ahmed İbn Münim (ö.1228)

Müeyyidüddin el-Urdî

Esireddin el-Ebherî (ö.1265)

ibn Adlan el Mavsili (ö.1268)

Abdülvahid b. el-Lübûdî (ö.1268)

Nasreddin Tusi (ö.1274)

Muhammed bin Abdirreşîd es-Secâvendî (ö.1274)

Hasan bin Ali el-Merrâküşî (ö.1281?)

Muhyiddin el-Mağribî (ö.1283)

Şehabeddin Karafi (ö.1285)

14.Yüzyıl

Şemseddin Semerkandi (ö.1310)

Kutbeddin Şirazî (ö.1311)

Kemâleddin el-Fârisî (ö.1319)

İbnü’l-Bennâ el-Merrâküşî (ö.1321)

İbn Havvam (ö.1324)

Nizâmeddin Arec en-Nîsâbûri (ö.1329)

el-Durayhim (ö.1359)

Ahmed Eflaki (ö.1360)

İbn Şatir (ö.1375)

Şemseddin Halili (ö. 1397)

15.Yüzyıl

Nûreddin el-Cilâvî

İbnü Haim (ö.1412)

Alî el-Kalkaşendi (ö.1418)

Kadızade Rumi (ö.1436)

Gıyaseddin Cemşid (ö.1437)

Uluğ Bey (ö.1449)

Ali Kuşçu (ö.1474)

Ebu İshak el-Kubunani (ö.1481)

Ebu el-Hasan Alî el-Kalesâdî (ö.1486)

Molla Lütfi (ö.1495)

16.Yüzyıl

İbn Mâcid Amr en-Necdî (ö.1501)

Sibtu’l Ahmed el-Mârdînî (ö.1501)

İbn Gazi el-Miknasi (ö.1513)

Mirim Çelebi (ö.1525) 

Hüseyn el-Bircendî el-Hanefi (ö.1527)

Piri Reis (ö.1554)

Matrakçı Nasuh (ö.1564)

Takiyüddin Marufi (ö.1585)

Mimar Sinan (ö.1588)

17.Yüzyıl

İbnül Kâdî el-Miknâsî ez-Zenâtî (ö.1616)

Bahaüddin Amilî (ö.1622)

Muhammed Bâkır Yezdi (ö.1637?)

18.Yüzyıl

el-Hüseynî ed-Dımaşki (ö. 1708)

Erzurumlu İbrahim Hakkı (ö.1780)

Feyzullah Sermed Şekerzâde  (ö.1787)

Gelenbevi İsmail (ö.1791)

19.Yüzyıl

Hoca İshak (ö.1834)

20.Yüzyıl

Hüseyin Tevfik (ö.1901)

Salih Zeki (ö.1921)

Feza Gürsey (ö.1921)

Gündüz İkeda (ö.1926)

Mehmet Nadir (ö.1927)

Kerim Erim (ö.1952)

Mehmet Fatin Gökmen (ö.1955) 

Tevfik Okyay Kabakçıoğlu (ö.1971)

Nazım Terzioğlu (ö.1976)

Cahit Arf (ö.1997)

21.Yüzyıl

Nüzhet Gökdoğan (ö.2003)

Suzan Kahramaner (ö.2006)

Oktay Sinanoğlu (ö.2015)

Meryem Mirzakhani (ö.2017)

Hilmi Hacı Salihoğlu

Ali Osman Asar

Ali Nesin

Ali Sinan Sertöz

...

---

Geçmiş Yıllarda Matematik alanında TÜBİTAK Bilim Ödülü Alan Türk matematikçilerinin isimleri: 1974 Ord. Prof. Dr. Cahit ARF, Prof. Dr. Orhan İÇEN, 1976 Prof. Dr. Erdoğan ŞUHUBİ, 1979 Prof. Dr. Gündüz İKEDA, 1984 Prof. Dr. Hilmi DEMİRAY, 1986 Prof. Dr. Tosun TERZİOĞLU, 1992 Prof. Dr. Selman AKBULUT, 1993 Prof. Dr. Atilla AŞKAR, 1995 Prof. Dr. Ali ÜLGER, 2007 Prof. Dr. Ali MUSTAFAZADE, 2015 Prof. Dr. Marat AKHMET

Diğer Matematikçilerin Kronolojik Yüzyıl Sıralaması

Aşağıda yer alan bazı matematikçiler hakkında detaylı bilgiler ayrıca link olarak verilmiştir. (-isimlerinin yanında link mevcuttur-) İsim üzerine tıklayarak ilgili bağlantılara ulaşabilirsiniz. Bazı isimler, daha çok matematik/astronomi alanında yaptığı çalışmalarla tanınırken; bazıları da felsefe, tıp, fizik, kimya..vs çalışmaları ile birlikte matematik uğraşları sebebiyle burada zikredilmiştir. Daha önceki dönemlerde yaşayan çeşitli bilginlerinin yaşadığı zaman/yaşantı ve doğum/ölüm tarihleri, eldeki verilerin azlığı sebebiyle kısmi kabule dayalı olarak verildiği için bazıları tam olarak kesinlik arz etmemektedir. Kaynak çalışma ve araştırmalarda, matematikçilerin yaşadıkları dönemle ilgili bu husus mutlaka dikkate alınmalıdır.

Milattan Önce

Plimpton Babil Tableti (MÖ. 1800 ?)

Rhind Mısır Papirüsü (MÖ. 1600?)

Miletli Thales (MÖ 624– MÖ 548)

Sisamlı Pisagor (Pythagóras) (MÖ 570 – MÖ 495)

Sokrates (ö. MÖ 399)

Knidoslu Eudoksos (MÖ.408-355)

Platon (M.Ö 424-348)

Aristoteles (M.Ö 384–322)

Öklid (Eukleides) (MÖ 330 - MÖ 275)

Arşimet (MÖ 287- MÖ 212)

Cyreneli Eratosthenes (MÖ 276–194)

Pergeli Apollonius (MÖ 240-190)

Nicaealı Hipparchus (y. MÖ 190-120)

Milattan Sonra

İskenderiyeli Heron (MS.10-70)

Zhang Heng (78-139)

İskenderiyeli Menelaus (MS 70–140)

Klaudyos Batlamyus (MS 100-170)

İskenderiyeli Diophantus (MS. 200-284)

İskenderiyeli Pappus (290-350)

Zu Chongzhi (429-500)

5. yüzyıl

İskenderiyeli Hypatia (ö.415)

Neapolisli Marinus (ö.440)

Proklos (ö.485)

6. yüzyıl

Ammonius Hermiae (ö.526)

Trallesli Anthemius (ö.534)

Aryabhata Devanagari (ö.550)

Trallesli Asclepius (ö.570)

7. yüzyıl

İskenderiyeli Stephanus (ö.640)

Brahmagupta (598-668)

...

...

...

11. yüzyıl

II. Sylvester (ö.1003)

Şön Hüo (ö.1075)

Shen Gua Cunzhong Mengqi (ö.1095)

12. yüzyıl

Bhaskara (ö.1185)

13. yüzyıl

Leonardo Fibonacci (ö.1250)

Roger Bacon (ö.1292)

14. yüzyıl

Nicole Oresme (ö.1382)

16. yüzyıl

Bartolomeo de Pacioli (ö.1517)

Leonardo da Vinci (ö.1519)

Nicolaus Copernicus (ö.1543)

Marino Ghetaldi (ö.1568)

Gerolamo Cardano (ö.1576)

Pedro Nunes (ö.1578)

17. yüzyıl

Tycho Brahe (ö.1601)

François Viète (ö.1603)

John Napier (ö.1617)

Johannes Kepler (ö.1630)

Galileo Galilei (ö.1642)

René Descartes ö.1650)

Blaise Pascal (ö.1662)

Pierre de Fermat (ö.1665)

Constantijn Huygens (ö.1687)

18. yüzyıl

Guillaume de l'Hôpital (ö.1704)

Gottfried Wilhelm Leibniz (ö.1716)

Isaac Newton (ö.1727)

Brook Taylor (ö.1732)

Luigi Guido Grandi (ö.1742) 

Colin Maclaurin (ö.1746)

Johann Bernoulli (ö.1748)

Gabriel Cramer (ö.1752)

Christian Goldbach (ö.1764) 

Faustina Pignatelli Carafa (ö.1769)

Daniel Benoulli (ö.1782)

Leonhard Euler (ö.1783)

Jean le Rond d'Alembert (ö.1783)

Maria Gaetana Agnesi (1718–1799)

19. yüzyıl

Gregorio Fontana (ö.1803)

Joseph Louis Lagrange (ö.1813)

John Farey (ö.1826) 

Pierre-Simon Laplace (ö.1827)

Niels Henrik Abel (ö.1829)

Jean-Baptiste Joseph Fourier (ö.1830)

Sophie Germain (ö.1831)

Évariste Galois (ö.1832)

Adrien-Marie Legendre (ö.1833)

William George Horner (ö. 1837) 

Bernhard Bolzano (ö.1848)

Caroline Herschel (ö.1848)

Ada Lovelace (ö.1852)

Carl Friedrich Gauss (ö.1855)

Nikolai Ivanovich Lobachevsky (ö.1856)

Augustin-Louis Cauchy (ö.1857)

János Bolyai (ö.1860)

George Boole (ö.1864)

William Rowan Hamilton (ö.1865)

Bernhard Riemann (ö.1866)

Hermann Grassmann (ö.1877)

Édouard Lucas (ö.1891)

Sofia Kovalevskaya (ö.1891)

Karl Weierstrass (ö.1897)

Sophus Lie (1842–1899) 

20. yüzyıl

Elwin Bruno Christoffel (ö.1900)

Rudolf Lipschitz (ö.1903)

Hermann Minkowski (ö.1909)

Florence Nightingale (ö.1910)

Henri Poincaré (ö.1912)

Richard Dedekind (ö.1916)

Georg Cantor (ö.1918)

Srinivasa Aiyangar Ramanujan (ö.1920)

Hermann Schwarz (ö.1921)

Felix Klein (ö.1925)

Gottlob Frege (ö.1925)

Giuseppe Peano (ö.1932)

Emmy Amalie Noether (ö.1935)

Paul Erdős (ö.1936)

Henri Léon Lebesgue (ö.1941)

Kurt Hensel (ö.1941)

David Hilbert (ö.1943)

Godfrey Harold Hardy (ö.1947)

Alfred North Whitehead (ö.1947)

Ferdinand Zermelo (ö.1953)

Alan Turing (ö.1954)

Albert Einstein (ö.1955)

Émile Borel (ö.1956)

John von Neumann (ö.1957)

Luitzen Jan Brouwer (ö.1966)

Bertrand Russell (ö.1970)

Maurits Cornelis Escher (ö.1972)

Abraham Robinson (ö.1974)

Satyendra Nath Bose (ö.1974)

Kurt Gödel (ö.1978)

Dattathreya Ramachandra Kaprekar (ö.1986)

Andrey Kolmogorov (1903–1987) 

Jean Dieudonné (ö.1992)

Ennio De Giorgi (ö.1996)

Joan Clarke (ö.1996)

 André Weil (ö.1998)

Paris Pişmiş (Mari Sukiasyan) (ö.1999)

 

21. yüzyıl

Claude Shannon(ö.2001)

René Thom(ö.2002)

Laurent Schwartz (ö.2002)

Paul Cohen (ö.2007)

John Backus (ö.2007)

Benoit Mandelbrot (ö.2010)

Martin Gardner (ö.2010)

Kenneth Appel (ö.2013)

Alexander Grothendieck (ö.2014)

John Forbes Nash (ö.2015)

John Horton Conway (ö.2020)

Wolfgang Haken

Thomas Callister Hales

Andrew Wiles

Grigori Yakovleviç Perelman

Ingrid Daubechies